چرا برخی افراد بدون کمترین احترامی به قانون و اخلاق، به حریم خصوصی دیگران تجاوز می کنند و خود را مالک آنچه نیستند می دانند؟ تصرف عدوانی به معنای تصرف غیرقانونی و بدون رضایت مالک یا متصرف قانونی بر مال غیرمنقول است. این عمل می تواند توسط شخصی غیر از شرکا در ملک مشاع یا حتی توسط یکی از شرکا صورت گیرد. در صورتی که تصرف عدوانی توسط شخصی غیر از شرکای ملک مشاع انجام شود، جرم محسوب شده و مشمول مجازات حبس از ۱۵ روز تا ۶ ماه می باشد. در این مقاله، به بررسی مفهوم تصرف عدوانی در ملک مشاع، شرایط وقوع آن، و راه های قانونی مقابله با این نوع تصرفات خواهیم پرداخت.
تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی به معنی گرفتن و در اختیار گرفتن مال غیرمنقول (مثل زمین یا خانه) بدون اجازه یا رضایت مالک یا متصرف قانونی آن است. در این نوع تصرف، شخصی به طور غیرقانونی وارد ملک دیگران شده و آن را تصاحب می کند.
فرض کنید شما یک زمین کشاورزی دارید و مدتی برای سفر آن را رها کرده اید. وقتی بازمی گردید، متوجه می شوید که همسایه تان بدون اطلاع شما، وارد زمین شده و آن را شخم زده و کشت و زرع کرده است. این عمل نوعی تصرف عدوانی محسوب می شود، چون او بدون اجازه ی شما، ملک تان را در اختیار گرفته است.
انواع تصرف عدوانی
برای رفع تصرف می توان بسته به شرایط به هریک از دو شکل یا هر دوی آن در دادگاه عمومی حقوقی یا دادسرا طرح دعوا نمود. مطابق قانون انواع دعوای تصرف عدوانی عبارت است از:
تصرف عدوانی حقوقی: مرجع صالح طرح چنین دعوایی دادگاه عمومی حقوقی خواهد بود و در طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی صرفا رای به رفع تصرف داده خواهد شد و مجازاتی برای متصرف نخواهد بود.
تصرف عدوانی کیفری: مرجع صالح برای این دعوا دادسرا و دادگاه کیفری دو بوده و درصورت اثبات اتهام تصرف برای فرد متصرف علاوه بر رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق، مجازات حبس نیز وجود خواهد داشت.
تصرف عدوانی حقوقی
همانگونه که گفتیم تصرف عدوانی عبارت است از اینکه مال غیر منقولی را که به هر علتی اعم از مالکیت یا اجاره و مواردی از این قبیل در ید دیگری است و در آن سابقه تصرف دارد را با قهر و غلبه و زور از تصرف او خارج و تصرف نمود. و دانستیم برای رفع تصرف بسته به شرایط می توان در محاکم طرح دعوای رفع تصرف حقوقی یا کیفری نمود. باید دانست طرح دعوای حقوقی به موجب دادخواست صرفا منجر به صدور رای رفع تصرف خواهد شد و مجازاتی برای فرد متصرف اتفاق نخواهد افتاد. طرح دعوای تصرف عدوانی به شکل حقوقی در شرایط زیر متصور است:
- موضوع مورد اختلاف و تصرف مال غیر منقول اعم از زمین یا ملک باشد.
- تصرف به نحو عدوان صورت گرفته باشد: یعنی با قهر و غلبه و زور باشد.
- فرد مدعی دعوای تصرف (خواهان دعوی) سابقهتصرف داشته باشد: یعنی قبل از تصرف ملک توسط فرد متصرف در آن سکونت و تصرف داشته باشد. مبنای سابقه تصرف عرفی است و می تواند اعم از مدت کوتاه یا مدت طولانی و بلند باشد.
- فرد متصرف (خوانده دعوی) سبق تصرف نداشته باشد: یعنی خوانده دعوای تصرف، شخصی که با قهر و غلبه ملک خواهان را تصرف نموده پیش از این در ملک تصرف شده سابقه تصرف نداشته باشد.
تصرف عدوانی کیفری
یکی از انواع تصرف عدوانی تصرف عدوانی کیفری است که برای طرح دعوا علیه فرد متصرف می توان با شکواییه تصرف عدوانی در محاکم طرح دعوا نمود. تحقق تصرف عدوانی به نحو کیفری نیز دارای شرایطی است و در صورت طرح دعوای تصرف عدوانی کیفری و اثبات آن، برای متصرف مجازات در پی خواهد داشت که در زیر به آنها اشاره می نمایم:
- موضوع مورد اختلاف و تصرف مال غیر منقول اعم از زمین یا ملک باشد.
- تصرف به نحو عدوان صورت گرفته باشد: یعنی با قهر و غلبه و زور باشد.
- فرد مدعی دعوای تصرف (خواهان دعوی) سابقه تصرف داشته باشد: یعنی قبل از تصرف ملک توسط فرد متصرف در آن سکونت و تصرف داشته باشد. مبنای سابقه تصرف عرفی است و می تواند اعم از مدت کوتاه یا مدت طولانی و بلند باشد.
- فرد متصرف (خوانده دعوی) سبق تصرف نداشته باشد: یعنی خوانده دعوای تصرف، شخصی که با قهر و غلبه ملک خواهان را تصرف نموده پیش از این در ملک تصرف شده سابقه تصرف نداشته باشد.
- مجازات فرد متصرف بر مبنای ماده 690 قانون مجازات اسلامی عبارت است از: رفع تصرف- اعاده وضع به حالت سابق- یک ماه تا یک سال حبس
مجازات تصرف عدوانی چیست
تصرف عدوانی یعنی مالی را به صورت تجاوزکانه و به زور از کسی گرفتن. پس با توجه به تعریف آن میتوان گفت مجازات تصرف عدوانی مجازات بسیار سنگینی خواهد بود به طوری که اگر هنگام گرفتن و تصرف مال به صورت عدوانی قتل و یا اسیبی به فرد وارد گردد عواقب جبران نشدنی ای خواهد داشت.
مجازات تصرف عدوانی با توجه به نوع آن متفاوت می باشد، مرکز رسیدگی به مجازات تصرف عدوانی مرجع قضایی می باشد، پی مستوان گفت دادسرا و دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول مراجع صالح رسیدگی به این جرم محسوب می شوند.
همچنین دعاوی مربوط به مال غیرمنقول مطابق قانون شوراهای حل اختلاف قابل طرح در شوراهای حل اختلاف نمی باشد و با مراجعه به مرکز قضایی میتوانید اقدام به طرح شکایت تصرف عدوانی کنید.
از انجا که تنظیم و طرح شکایت تصرف عدوانی امری پیچیده و زمان بر استف پیشنهاد ما این است که از یک وکیل حرفه ای در زمینه شکایت تصرف عدوانی مشاوره بگیرید.
تفاوت دعوای تصرف عدوانی با خلع ید
در دعاوی ملکی، یکی از پرتکرارترین سوالات، تفاوت بین دعوای تصرف عدوانی و دعوای خلع ید است. هرچند این دو دعوا هر دو با هدف رفع تصرف غیرقانونی از ملک مطرح می شوند، اما از نظر شرایط طرح دعوا، نوع مدارک مورد نیاز، و مرجع رسیدگی، تفاوت های مهمی با یکدیگر دارند. این تفاوت ها را می توان در چند محور اصلی خلاصه کرد:
| مورد مقایسه | تصرف عدوانی | خلع ید |
| نوع دعوا | حقوقی یا کیفری | فقط حقوقی |
| لزوم مالکیت رسمی | نیاز نیست؛ اثبات تصرف سابق کافی است | بله، حتماً باید سند مالکیت رسمی داشته باشید |
| هدف دعوا | بازگرداندن تصرف از بین رفته | گرفتن ملک از متصرف غیرقانونی توسط مالک |
| مرجع رسیدگی | دادگاه حقوقی (در صورت حقوقی بودن) یا کیفری (در صورت شکایت کیفری) | فقط دادگاه حقوقی |
| مدارک مورد نیاز | معمولاً نیازی به سند رسمی نیست؛ می توان با شهود یا مستندات تصرف را اثبات کرد | نیاز به سند مالکیت رسمی |
| مثال | فردی ملک شما را تصرف کرده، اما هنوز سند ندارد | کسی در ملک شما ساکن است و شما سند رسمی مالکیت دارید و می خواهید او را بیرون کن |
دعوای تصرف عدوانی را از کدام راه (حقوقی یا کیفری ) مطرح کنیم ؟
۱.اگر خواهان حقوقی باشیم نیاز به اثبات مالکیت و دلایل مالکیت خود نداریم و صرف اینکه ملکی را که حداقل یک سال در تصرف داشتیم از تصرف ما خارج کرده باشند کافی برای اقامه دعوای حقوقی خواهد بود .
۲.به دلایل و اسناد و مدارک خود نگاه می کنیم.اگر دلایل مالکیت مثل سند مالکیت داشته باشیم بهتر است دعوای کیفری مطرح کنیم چون داشتن سند مالکیت در مراجع کیفری مورد توجه قرار می گیرد ولی در حقوقی به سند توجه نمیشود و فقط تصرف قبلی خواهان اگر محرز باشد کافی است .
۳.در اکثر مواقع خواهان صرفا میخواهد به ملک خود برسد و فقط دنبال خسارت و آثار مالی و اجرت المثل ایام تصرف و…می باشد و دنبال مجازات خوانده از طریق کیفری ازجمله حبس نمی باشد .
۴.معمولا روند دادرسی حقوقی طولانی تر از کیفری می باشد .
۵.در صورت داشتن دلایل مالکیت و اسناد مالکیت اقامه دعوای کیفری سهل تر می باشد
۶.دعوی مربوط به مال غیر منقول از پیچیدگی و اهمیت بالا برخوردار می باشد و قانونگذار توجه ویژه به این مورد داشته است و….
با توجه به این موراد به طور مثال خواهان تصمیم می گیرد که از طریق کدام کانال حقوقی یا کیفری طرح دعوا کرده و احقاق حق کند. توصیه میشود براینکه درست انتخاب کنیم که از کدام راه وارد بشویم و چگونه احقاق حق کنیم و حتما در دعوا وکیل داشته باشیم .
دادخواست تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی می شود؟
به طور کلی خواهان باید به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. لازم نیست حتما شما مالک ملک باشید تا بتوانید شکایت کنید ممکن است شما مستاجر باشید و موجر یا همان صاحبخانه شما متصرف عدوانی باشد.
ماده 12 قانون آئین دادرسی مدنی نیز از نظر محلی دادگاهی را صالح می داند که مال در حوزه آن قرار گرفته است. حتی اگر خوانده در آن مکان اقامت نداشته باشد. بنابراین دعاوی تصرف باید در دادگاه عمومی محل وقوع مال غیرمنقول اقامه شود.
قبل از هر چیزی باید بدانید که برای رسیدگی به دادخواست شرایط عدوانی باید شرایط خاصی را داشته باشید که در ادامه به طور خلاصه به آن ها می پردازیم:
دعوای تصرف عدوانی حقوقی: این نوع از دعوا نیازمند وجود شرایطی است که در ادامه به آن اشاره می کنیم:
سابقه تصرف خواهان:
باید بدانید که یکی از اصلی ترین شروط رسیدگی به دادخواست این است که خواهان (یا فردی که شکایت کرده است) باید حتما مدتی از این اموال غیرمنقول استفاده کرده باشد. به عنوان مثال اگر مورد پرونده، یک آپارتمان باشد، خواهان باید مدتی در آن اقامت کرده باشد و این مسئله مورد قبول و تایید اطرافیان نیز باشد. در حقیقت باید برای دادگاه اثبات شود که این اموال غیرمنقول متعلق به خواهان بوده باشد.
لازم است ارتباط بین مال و متصرف مدتی ادامه داشته باشد تا بتوان آن را بعنوان سابقه پذیرفت. تعیین این مدت به عرف وابسته است.
عدم سبق تصرف خوانده:
از نکات دیگری که در خیلی موارد موجب سردرگمی خواهان و خوانده می شود این است که قاضی تنها در شرایطی می تواند حکم بدهد که خوانده حتما بعد از تصرف خواهان اقدام به تصرف اموال غیرمنقول کرده باشد. در غیر این صورت قاضی نمی تواند برای خوانده حکم صادر کند.
صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او لاحق بر تصرف خواهان باشد. بر همین اساس است خوانده باید هیچگونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد وگرنه او خود نیز متصرف سابق است و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجه قانونی است.
عدوانی بودن تصرف:
شاید این گزاره برایتان خیلی ساده و واضح باشد اما باید بدانید که در صورتی به دادخواست این دعوا رسیدگی می شود که حتما این تصرف به زور و ناخواسته باشد. در حقیقت این مسئله باید بدون رضایت متصرف قبلی اتفاق افتاده باشد. البته در قانون به چنین چیزی اشاره نشده است اما استفاده از لفظ عدوانی، چنین مسئله ای را واضح و روشن ساخته است.
مال باید بدون رضایت مورد تصرف قرار گرفته باشد. این شرط در مورد غصب هم وجود دارد.
غیر منقول بودن مال مورد تصرف:
نکته دیگری که باید بدانید این است که شرط غیرمنقول بودن اموال تصرف شده بسیار مهم و شاید اولین شرط رسیدگی به این دادخواست باشد. بنابراین این دعوا شامل تصرف اموال منقول (مانند خودرو و … نمی شود)
براساس ماده 158 ق.آ.د.م دعوی ت مربوط به اموال غیر منقول است و در مورد اموال منقول مدعی حق، نمی تواند به این ماده استناد کند.
مراحل شکایت تصرف عدوانی به چه صورت است؟
مراحل شکایت تصرف عدوانی به دو صورت حقوقی و کیفری قابل پیگیری است:
- از نظر حقوقی: ابتدا باید اظهارنامه ای به طرف مقابل ارسال شده و رفع تصرف درخواست شود. در صورت عدم انجام، دادخواست به دادگاه محل وقوع ملک ارائه می شود. دادگاه پس از رسیدگی و بررسی، حکم به رفع تصرف عدوانی و اعاده وضعیت سابق صادر می کند. این حکم قابل تجدیدنظر در دادگاه استان است و پس از قطعیت، توسط اجرای احکام اجرا می شود.
- از نظر کیفری: شاکی می تواند از طریق دادسرا شکایت کند. بازپرس یا دادیار پس از بررسی پرونده، در صورت احراز جرم، قرار کفالت یا وثیقه صادر می کند. پس از صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری ارجاع شده و در صورت عدم صلح، حکم محکومیت علیه متصرف عدوانی صادر می شود. این حکم نیز قابل تجدیدنظر است و پس از قطعیت، توسط دادسرای مربوطه اجرا می شود.
تصرف عدوانی در ملک مشاع چگونه است؟
تصرف عدوانی در ملک مشاع زمانی رخ می دهد که یکی از شرکا در یک ملک مشاعی بدون رضایت دیگر شرکا، اقدام به تصرف قسمتی از ملک می کند. این نوع تصرف عدوانی، باعث ایجاد اختلافات حقوقی و قانونی میان شرکا می شود. در چنین مواردی، شریک متضرر می تواند به دادگاه مراجعه کرده و درخواست رفع تصرف عدوانی را مطرح کند.
برای اطلاعات بیشتر و نحوه پیگیری قانونی، می توانید به صفحه اصلی تصرف عدوانی در ملک مشاع مراجعه کنید.
مزایای داشتن وکیل تصرف عدوانی
تصرف عدوانی نه تنها مالکیت شما را تهدید می کند، بلکه آرامش و امنیت اقتصادی شما را نیز به خطر می اندازد. در این مسیر پرپیچوخم حقوقی، همراهی یک وکیل متخصص تصرف عدوانی مانند سپری محکم از حقوق شما دفاع می کند؛ از جمع آوری مدارک معتبر تا پیگیری قضایی و باز پسگیری ملک. با اعتماد به تجربه و دانش حقوقی یک وکیل، نه تنها مالکیت خود را احیا می کنید، بلکه با آگاهی از قوانین، از تکرار چنین مشکلاتی در آینده پیشگیری خواهید کرد. حقوق خود را قربانی سکوت یا بی اطلاعی نکنید؛ حریم مالکیت شما ارزش جنگیدن دارد! برای دریافت مشاوره حقوقی رایگان با ما در ارتباط باشید!!!
سوالات متداول
- تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی یعنی مال غیر منقولی را که شخص در آن سابقه تصرف دارد با زور و قهر و غلبه از ید او خرج و تصرف نمود که شرایط آن در متن مقاله به طور کامل ارائه شده است.
- انواع تصرف عدوانی چیست؟
بر مبنای قانون تصرف عدوانی دارای انواع حقوقی و کیفری بوده که برای تحقق هریک وجود شرایط خاص آنها ضروری است که در متن مقاله ارائه شده است.
- تفاوت دعوای خلع ید با دعوای تصرف عدوانی چیست؟
بر خلاف تصرف عدوانی که صرف اثبات سابقه تصرف برای طرح دعوای تصرف کافی است در خلع ید صرفا مالک مال می تواند اقدام به طرح دعوا بپردازد همچنین این دو دعوا دارای تفاوت های دیگری بوده که در متن مقاله ارائه شده است.
- اگر کسی بدون رضایت دیگری اتومبیل او را تصاحب و خود استفاده کند مرتکب تصرف عدوانی شده است ؟
خیر، تصرف عدوانی در رابطه اموال غیر منقول مانند زمین ،خانه ،مغازه ،و…مطرح می شود در رابطه با اموال منقول مثل اتومبیل جای بحث جرایم دیگر می باشد.
