نفقه جزو یکی از حقوق قانونی زنان بعد از عقد نکاح است که با جاری شدن عقد، زوج وظیفه تامین نفقه همسر را دارد. در واقع قانونگذار آن را حقی برای زن و تکلیفی برای مرد در نظر گرفته است که البته برای پرداخت آن شرایطی از جمله تمکین در برابر شوهر در نظر گرفته شده است. این حق به فرزندان و زوجه و همچنین اقارب تعلق می گیرد. نفقه در عقد دائم به زن تعلق داشته که البته در عقد موقت نیز زن می تواند از آن برخوردار باشد. اما در حالت کلی، قانونگذار، نفقه را در نکاح دائم ضروری دانسته است. در این مقاله قصد داریم موضوعات مربوط به آن را به طور کامل مورد بررسی قرار دهیم. البته شما می توانید از تجارب حمید رضا ترجمان، وکیل خانواده با بیش از 25 سال تجربه تجربه در امر وکالت خصوصا دعاوی خانواده، نهایت استفاده را داشته باشید. پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
نفقه چیست؟
در حقوق ایران، نفقه به تمام نیاز های متعارف و ضروری انسان گفته می شود که برای ادامه زندگی لازم است. این مفهوم، هم جنبه شرعی دارد و هم جنبه قانونی، و هدف آن حفظ بنیان خانواده و تأمین آسایش افرادی است که از نظر مالی به سرپرست خود وابسته اند. این موضوع فقط شامل خوراک و پوشاک نیست، بلکه مجموعه ای از نیاز های مادی و حتی رفاهی را در بر می گیرد. از جمله خوراک مناسب، پوشاک متناسب با فصل و شأن اجتماعی، مسکن امن و قابل سکونت، اثاث منزل، هزینه درمان و دارو، و در برخی موارد هزینه رفتوآمد و تفریحات متعارف نیز جزو نفقه محسوب میشود. در واقع، نفقه همان سطح زندگی متعارف با شرایط اجتماعی و اقتصادی زن و خانواده است، نه حداقل بقا.
در نظام حقوقی و شرعی اسلام، تأمین نفقه همسر و فرزندان بر عهده شوهر است. علت این امر هم فقهی است و هم اجتماعی. از دیدگاه شرع، مرد ریاست خانواده را برعهده دارد و در مقابل این حق، مکلف به تأمین نیازهای مالی زن و فرزند است. به همین دلیل، حتی اگر زن ثروتمند باشد، شوهر موظف است هزینههای زندگی او را تأمین کند، مگر اینکه زن از این حق صرف نظر کرده باشد.
تعریف قانونی نفقه چیست؟
گاها این سوال مطرح می شود که قانونگذار چه تعریفی از نفقه را بیان نموده است و آیا مستقیما قانون ما به مفهوم آن اشاره کرده است؟ تعریف جامع و کامل از آن در ماده 1107 قانون مدنی عنوان شده است. طبق این ماده، نفقه عبارت است از کلیه نیاز های اساسی و متعارف شامل خوراک، مسکن، البسه، اثات منزل، هزینه های درمانی و خادم و … .
در واقع، با شروع زندگی مشترک، نیاز هایی که زن از ابتدا تا انتهای زندگی به آن نیاز دارد، شامل نفقه است که شوهر بدون آوردن عذر و بهانه ای وظیفه دارد تا از عهده این نیاز های همسر بر آید. البته که این حق قانونی زن به طور دائم نیست و با اتمام رابطه زوجیت، پایان می یابد. البته در بعد از طلاق و جدایی نیز پرداخت نفقه به زن از طرف شوهر، شرایطی دارد که به بررسی این موضوع نیز می پردازیم.
بنابراین، این موضوع در حقوق ایران تنها یک وظیفه مالی ساده نیست، بلکه نشانه تعهد، مسئولیت و رعایت عدالت خانوادگی است. یعنی نظام حقوقی کشور با تکیه بر آن، تلاش می کند توازن عاطفی و اقتصادی در خانواده برقرار بماند و اعضای خانواده از امنیت و رفاه نسبی برخوردار باشند.
نفقه چه قدر است؟
نفقه یکی از حقوق قانونی زن در ازدواج دائم است و به معنی تأمین تمام نیاز های متعارف زندگی او توسط شوهر است. در واقع قانونگذار برای آن عدد مشخصی تعیین نکرده است. بلکه آن را بر اساس شرایط زن و مرد و عرف جامعه می سنجد. این بحث فقط شامل پول نیست، بلکه شامل مسکن، خوراک، پوشاک، اثاث منزل و هزینه درمانی نیز می شود. دادگاه هنگام تعیین نفقه به چند عامل توجه میکند:
-
سطح زندگی و شان خانوادگی زن
-
موقعیت مالی مرد
-
عرف محل زندگی
-
قیمت کالاها و خدمات در همان زمان
در سال ۱۴۰۴ با توجه به افزایش شدید هزینه های زندگی، کارشناس دادگاه معمولاً مبلغی حدود ۵ تا ۷ میلیون تومان در ماه را برای نفقه زن خانهدار در شهر های متوسط برآورد میکند. اما در شهرهای بزرگ مثل تهران و کرج، ممکن است این رقم حتی به ۱۰ میلیون تومان هم برسد. نکته مهم این است که نفقه «عددی ثابت» نیست و ممکن است با تغییر شرایط زندگی یا افزایش تورم، تغییر پیدا کند. در نتیجه، پرونده های این موضوع بر اساس وضعیت واقعی زن و مرد در همان زمان بررسی می شود.
شرایط گرفتن نفقه چیست؟
قانون مدنی ایران در ماده ۱۱۰۶ تصریح کرده است که «در عقد دائم، نفقه زن بر عهده شوهر است». اما این حق زمانی قابل مطالبه است که شرایط خاصی وجود داشته باشد و زن از دید قانون، مستحق آن شناخته شود. در ادامه، به طور کامل شرایط گرفتن نفقه را توضیح خواهیم داد تا بدانید چه زمانی می توانید برای دریافت آن اقدام کنید.
۱. عقد دائم باید وجود داشته باشد
در ازدواج موقت، قانون هیچ الزامی برای پرداخت نفقه در نظر نگرفته است، چون این نوع ازدواج معمولاً برای مدت معینی بسته می شود و مسئولیت های مالی در آن محدودتر است. با این حال، اگر در زمان عقد موقت زن و مرد به صورت صریح در عقدنامه شرط کنند که مرد موظف به پرداخت نفقه باشد، این تعهد لازم الاجرا است و زن می تواند در صورت عدم پرداخت، از طریق دادگاه آن را مطالبه کند.
اما در ازدواج دائم، وضعیت کاملاً متفاوت است. قانون مدنی، پرداخت نفقه را از لحظه جاری شدن عقد دائم وظیفه ای قطعی و غیرقابل انکار برای شوهر می داند. یعنی حتی اگر زن هنوز به خانه شوهر نرفته باشد، در صورت تمکین و آمادگی برای شروع زندگی مشترک، حق دریافت آن را دارد. این حق نیازی به درخواست کتبی یا توافق جداگانه ندارد و تنها با اثبات ازدواج دائم، به صورت خودکار برای زن ایجاد می شود.
۲. تمکین زن از شوهر
قانون مدنی به روشنی بیان کرده است که زن برای دریافت نفقه باید در برابر شوهر تمکین عام و تمکین خاص داشته باشد. تمکین عام یعنی زن در محل سکونت مشترک که شوهر تعیین میکند زندگی کند، از دستورهای معقول او در امور خانوادگی پیروی نماید و بدون دلیل موجه خانه را ترک نکند. تمکین خاص نیز به روابط زناشویی و رفتار صمیمی میان زن و شوهر مربوط است.
در صورتی که زن بدون دلیل قانونی از این وظایف سر باز زند، از نظر دادگاه در وضعیت عدم تمکین قرار می گیرد و اصطلاحاً «ناشزه» محسوب می شود. در این حالت، شوهر دیگر تکلیف قانونی برای پرداخت نفقه ندارد و دادگاه در صورت طرح دعوی، نفقه را به زن ناشزه تعلق نمی دهد.
البته اگر زن بتواند ثابت کند که علت عدم تمکین او رفتار خشونت آمیز، اعتیاد، یا ترک انفاق از سوی شوهر بوده است، نه تنها ناشزه شناخته نمی شود بلکه همچنان حق دریافت نفقه را خواهد داشت. بنابراین، تمکین و نفقه رابطه ای دوطرفه دارند و هر کدام بدون دیگری از نظر قانون ناقص محسوب می شود.
3. عدم توافق بر شرط خاص
در برخی از عقد نامه ها، زوجین هنگام عقد شرط می کنند که اگر زن مشغول به کار، تحصیل یا ساکن شهری دیگر باشد، این موضوع مانع دریافت نفقه نخواهد شد. چنین شرطی در واقع نوعی توافق خصوصی میان زن و شوهر است که قانون نیز آن را معتبر میداند. وقتی این شرط در عقدنامه نوشته شده باشد، دادگاه در زمان بررسی دعوای این موضوع، ابتدا به متن عقد و مفاد دقیق شرط ضمن عقد توجه میکند. اگر از محتوای شرط برآید که شوهر با اشتغال یا تحصیل زن موافقت کرده، دیگر نمیتواند بعداً با استناد به «عدم تمکین» از پرداخت نفقه خودداری کند.
راه های گرفتن نفقه
وقتی مرد از پرداخت نفقه خودداری می کند، سه مسیر پیش رو قرار دارد: مسیر کیفری، مسیر حقوقی و مسیر اجرای ثبت. هر مسیر ابزار و نتیجه متفاوت دارد. انتخاب درست، وابسته به وضعیت زندگی مشترک، نیاز فوری به وجه نقد، امکان جمع آوری دلیل و حتی وجود تعهدات درج شده در عقدنامه است. در ادامه هر مسیر با زبان ساده اما دقیق توضیح داده می شود تا برای اقدام عملی آماده شود.
1- شکایت کیفری ترک انفاق
در شکایت کیفری، عنوان اتهام ترک انفاق مطرح می شود. رکن قانونی این جرم در قوانین جاری پیش بینی شده و هدف از آن الزام مرد به انجام تکلیف قانونی است. برای پذیرش شکایت کیفری باید چند شرط رعایت شود: عقد دائم برقرار باشد، تمکین برقرار باشد یا عدم تمکین موجه باشد، و نفقه حال پرداخت نشده باشد. نفقه ماه های گذشته موضوع کیفری نیست.
مدارک موثر برای شکایت کیفری شامل عقدنامه، کارت ملی، دلایل عدم پرداخت مانند اقرار در پیام رسان، ابلاغ های قبلی، گاهی شهادت دو نفر مطلع و در موارد خشونت، گزارش مرجع انتظامی است. مرجع رسیدگی، دادسرای محل اقامت زن یا محل ارتکاب است. نتیجه این مسیر می تواند صدور قرار مجرمیت و سپس حکم محکومیت به حبس تعزیری باشد. این مسیر فشار قانونی فوری ایجاد می کند اما معمولا عدد مشخص برای نوع معوقه تعیین نمی کند و برای وصول مطالبات گذشته باید مسیر حقوقی هم دنبال شود. در جمع بندی، شکایت کیفری برای الزام فوری به پرداخت نفقه حال مناسب است.
2- دادخواست حقوقی مطالبه نفقه
اگر هدف دریافت نفقه معوقه باشد یا عدد دقیق برای نفقه ماهانه نیاز باشد، دادخواست حقوقی در دادگاه خانواده مسیر اصلی است. با ثبت دادخواست، کارشناس رسمی بر اساس شان زن، عرف شهر، هزینه مسکن، خوراک، پوشاک و درمان، مبلغ آن را برآورد می کند. قاضی معمولا بر مبنای نظر کارشناس رای می دهد. امکان درخواست تامین خواسته وجود دارد تا پیش از صدور حکم قطعی، بخشی از اموال یا حساب بانکی توقیف شود.
مدارک لازم شامل عقدنامه، کارت ملی، شناسنامه و دلایل عدم پرداخت است. اگر زندگی مشترک قطع شده اما علت، خشونت، اعتیاد یا سوءرفتار مرد باشد، این دلایل باید با گزارش پزشکی قانونی، شهادت یا پیام های موجود مستند شود. نتیجه این مسیر معمولا صدور حکم به پرداخت نوع معوقه و گاهی تعیین نوع مستمر برای آینده است. در اجرا می توان حقوق ماهانه یا حساب بانکی توقیف کرد. این مسیر برای عددگذاری دقیق نفقه و وصول مطالبات گذشته بهترین انتخاب است.
3- مطالبه نفقه از طریق اجرای ثبت
وقتی در عقدنامه شرط روشن درباره پرداخت نفقه یا تعهد مالی مرتبط درج شده و سند رسمی تنظیم شده باشد، می توان از اداره ثبت اقدام کرد. این روش نیاز به طرح دعوا در دادگاه ندارد و بر پایه سند رسمی لازم الاجرا پیش می رود. با درخواست صدور اجرائیه، به مرد ابلاغ می شود و در صورت امتناع، امکان توقیف اموال و حساب وجود دارد. این مسیر سریع و کم تشریفات است اما فقط در صورتی کارآمد است که متن تعهد در سند رسمی قابلیت اجرا داشته باشد و ابهام در مفاد وجود نداشته باشد. در صورت اختلاف جدی درباره تفسیر شرط، ناچار باید به دادگاه مراجعه شود. در جمع بندی، اجرای ثبت یک میان بر قانونی است که با سند درست و قابل اجرا، وصول نفقه را تسریع می کند.
کدام مسیر برای گرفتن نفقه مناسب تر است؟
انتخاب مسیر باید با هدف گذاری دقیق انجام شود. اگر مطالبه نفقه حال فوری است و هدف الزام سریع است، شکایت کیفری فشار لازم را ایجاد می کند. اگر هدف دریافت نفقه معوقه با عدد دقیق است، دادخواست حقوقی بهترین مسیر است. اگر عقدنامه تعهد رسمی دارد، اجرای ثبت سریع ترین روش است. در بسیاری از پرونده ها، ترکیب دو مسیر نتیجه بهتر می دهد؛ مثلا ثبت شکایت کیفری برای ایجاد الزام و همزمان تقدیم دادخواست حقوقی برای عددگذاری و وصول معوقه. این ترکیب به ویژه در شرایط تورم و افزایش هزینه های زندگی، شانس دریافت نفقه را بالا می برد. در نتیجه نیاز است حتما با وکیل متخصص امور خانواده مشاوره داشته باشید.
مراحل دریافت نفقه
دریافت نفقه در ظاهر شاید ساده به نظر برسد، اما در عمل نیاز به آگاهی از مسیر قانونی، مدارک لازم و انتخاب روش مناسب دارد. بسیاری از پرونده های این موضوع به دلیل بیدقتی در همین مراحل اولیه، با تأخیر یا رد درخواست روبهرو میشوند. آشنایی دقیق با روند مطالبه آن باعث میشود زن بتواند حق قانونی خود را با سرعت و اطمینان بیشتری به دست آورد. در ادامه، مراحل دریافت نفقه از آغاز تا وصول نهایی آن، بهصورت خلاصه و منظم بیان شده است:
-
تشخیص هدف: در ابتدا باید هدف مشخص شود. آیا نفقه حال مدنظر است یا معوقه یا هر دو. نفقه حال مربوط به ماه جاری است و معوقه شامل مبلغی میشود که در ماههای قبل پرداخت نشده است. اگر هر دو مورد مورد مطالبه باشد، بهتر است شکایت کیفری و دادخواست حقوقی بهصورت همزمان ثبت شود تا روند سریعتر پیش برود.
-
جمع آوری مدارک: در قدم بعدی باید تمام مدارک لازم جمعآوری شود. عقدنامه، کارت ملی، شناسنامه و دلایل عدم پرداخت نفقه از اصلی ترین مدارک هستند. اگر زن به دلیل خشونت، اعتیاد یا سوءرفتار شوهر خانه را ترک کرده باشد، باید گواهی پزشکی قانونی یا گزارش کلانتری ارائه دهد تا از صدور حکم عدم تمکین جلوگیری شود.
-
انتخاب مرجع: انتخاب مرجع رسیدگی اهمیت زیادی دارد. اگر هدف مجازات شوهر باشد، باید شکایت ترک انفاق در دادسرا ثبت شود. اگر هدف تعیین مبلغ و دریافت نفقه معوقه باشد، دادگاه خانواده مرجع رسیدگی است. در صورتی که تعهد مالی درباره نفقه در عقدنامه ثبت شده باشد، زن میتواند از طریق اداره ثبت اقدام کند و نیازی به دادگاه ندارد.
-
ثبت اقدام: پس از انتخاب مرجع، شکایت یا دادخواست از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت میشود. در شکایت کیفری عنوان ترک انفاق و در دادخواست حقوقی عنوان مطالبه نفقه ذکر میشود. اگر ازدواج رسمی ثبت شده باشد، اطلاعات عقد بهصورت خودکار در سامانه قضایی نمایش داده میشود.
-
کارشناسی و رسیدگی: پس از ثبت پرونده، معمولاً دادگاه آن را به کارشناس رسمی ارجاع میدهد تا رقم دقیق نفقه مشخص شود. کارشناس وضعیت مالی مرد، هزینههای متعارف زن، محل زندگی، خوراک و درمان را بررسی میکند. زن باید مدارک واقعی از هزینههای زندگی ارائه دهد تا نظر کارشناسی دقیقتر باشد.
-
صدور رأی یا دستور: بعد از بررسی مدارک، قاضی رأی نهایی صادر میکند. در پرونده کیفری، اگر ترک انفاق ثابت شود، شوهر ممکن است تا پنج ماه حبس بگیرد. در پرونده حقوقی، حکم پرداخت نفقه معوقه صادر میشود. اگر در عقدنامه تعهد رسمی ثبت شده باشد، اداره ثبت اجرائیه صادر میکند.
-
اجرای حکم: پس از صدور رأی قطعی، اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند، زن میتواند از اجرای احکام درخواست اجرا دهد. در این مرحله ممکن است حساب بانکی، اموال یا بخشی از حقوق شوهر توقیف شود. همچنین اگر زن مهریه دریافت نکرده باشد، میتواند همزمان با نفقه، برای مهریه نیز اقدام کند تا هر دو حق مالی مطالبه شود.
-
پیگیری پس از اجرا: بعد از اجرای حکم، اگر هزینههای زندگی تغییر کند یا تورم بالا برود، زن میتواند درخواست افزایش نفقه بدهد. در مقابل، اگر مرد وضعیت مالی ضعیفتری پیدا کند، میتواند تقاضای تعدیل نفقه کند. پیگیری بعد از اجرا باعث میشود این حق مطابق شرایط روز حفظ شود.
هزینه دادرسی نفقه در 1404
پرداخت هزینه دادرسی نفقه یکی از نخستین مراحل ثبت شکایت یا دادخواست در دادگاه است. مبلغی که باید پرداخت شود بر اساس نوع دعوا، مرحله رسیدگی و میزان خواسته محاسبه میشود. در سال ۱۴۰۴، تعرفه دادرسی طبق مصوبه قوه قضاییه و بودجه سال تعیین شده و جزئیات آن به شرح زیر است:
-
در دعاوی حقوقی نفقه که زن درخواست نوع معوقه آن را دارد، پرونده مالی محسوب میشود. هزینه دادرسی در مرحله بدوی (یعنی اولین دادگاه) ۲.۵ درصد از مبلغ خواسته تا سقف ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان) است. اگر بهای خواسته بیش از ۲۰۰ میلیون ریال باشد، ۳.۵ درصد از مازاد مبلغ به آن اضافه میشود.
-
در مرحله تجدیدنظر، یعنی زمانی که یکی از طرفین به رأی اعتراض کند، هزینه دادرسی ۴.۵ درصد از ارزش خواسته تعیین میشود.
-
در مرحله فرجامخواهی (دیوان عالی کشور)، هزینه دادرسی ۵ درصد از ارزش خواسته است.
-
در پروندههای کیفری نفقه (ترک انفاق)، چون هدف مجازات شوهر است نه مطالبه وجه، هزینه دادرسی بهصورت مبلغ ثابت محاسبه میشود. در سال ۱۴۰۴ این هزینه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان برای ثبت شکایت در دفاتر خدمات قضایی است.
-
اگر زن از طریق اداره ثبت اسناد رسمی برای نفقه اقدام کند (در صورت وجود تعهد رسمی در عقدنامه)، هزینه صدور اجرائیه حدود ۱ درصد مبلغ آن مطالبهشده است.
-
در کنار این موارد، هزینه کارشناسی رسمی دادگستری برای تعیین میزان نفقه (در مسیر حقوقی) نیز باید پرداخت شود. طبق تعرفه سال ۱۴۰۴، میانگین هزینه کارشناسی بین ۳۵۰ هزار تا ۸۵۰ هزار تومان است که بسته به شهر و سطح پرونده متفاوت است.
| نوع اقدام | مبنای محاسبه | درصد یا مبلغ دقیق | توضیح |
|---|---|---|---|
| دادخواست در مرحله بدوی | ارزش خواسته تا ۲۰۰ میلیون ریال | ۲.۵٪ از مبلغ خواسته | برای نفقه های معوقه یا جاری |
| دادخواست نفقه بیش از ۲۰۰ میلیون ریال | مازاد مبلغ خواسته | ۳.۵٪ از مبلغ مازاد | برای پروندههای با مبلغ بالا |
| تجدیدنظرخواهی | ارزش خواسته در مرحله دوم | ۴.۵٪ از مبلغ خواسته | در صورت اعتراض به رأی اولیه |
| فرجامخواهی در دیوان عالی کشور | ارزش خواسته نفقه | ۵٪ از مبلغ خواسته | ویژه پروندههای خاص یا مهم |
| شکایت کیفری ترک انفاق | هزینه ثابت ثبت شکایت | ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان | برای مجازات شوهر در صورت امتناع از پرداخت |
| اقدام از طریق اداره ثبت | مبلغ تعهد مالی درجشده در عقدنامه | حدود ۱٪ از مبلغ مطالبهشده | فقط در عقدنامههای دارای تعهد رسمی |
| هزینه کارشناسی رسمی دادگستری | تعرفه مصوب سال ۱۴۰۴ | ۳۵۰ تا ۸۵۰ هزار تومان | تعیین مبلغ آن بر اساس شرایط مالی مرد |
بهطور خلاصه، اگر زن بخواهد نفقه را از طریق دادگاه خانواده مطالبه کند، میانگین مجموع هزینههای دادرسی، کارشناسی و خدمات قضایی در سال ۱۴۰۴ بین ۸۰۰ هزار تا ۱.۵ میلیون تومان خواهد بود. اما در صورتی که زن تنها بخواهد شوهر را به جرم ترک انفاق تحت پیگرد قرار دهد، کل هزینه پرونده معمولاً کمتر از ۲۰۰ هزار تومان خواهد بود.
حق نفقه به چه افرادی تعلق دارد؟
یکی از دلایلی که باعث می شود، زندگی زناشویی ادامه داشته باشد، تامین هزینه های زندگی زن است. در واقع با پرداخت نفقه، هزینه ها و مخارج افراد مستحق آن تامین می شود. حال این سوال مطرح می شود که افراد مستحق این موضوع چه کسانی هستند؟ طبق قانون، به سه دسته از افراد زیر، نفقه تعلق می گیرد:
- زن
- فرزند
- اقارب نسبی
البته فرزند در دسته اقارب نسبی قرار دارد و بهتر است بگوییم که نفقه به زن و اقارب نسبی تعلق می گیرد. مسئولیت پرداخت این حق زن و فرزند با شوهر است و نوع اقارب، می تواند فرد دیگری غیر از همسر باشد.
نفقه اقارب
اقارب نسبی جزو دسته ای از افراد هستند که در صورت وجود شرایطی، مکلف به انفاق نسبت به هم هستند. قانون مدنی تنها بستگان نسبی از خط عمودی را مستحق دریافت نفقه اقارب دانسته است. در واقع از بالا و خط صعودی از جد پدری و مادر بزرگ تا خط نزولی که شامل فرزند و نوه است را شامل نفقه اقارب در نظر گرفته است.
گفتنی است که قرابت سببی بین افراد، از بابت موضوع نفقه، کاملا منتفی است و تنها بستگان نسبی به آنها این موضوع تعلق دارد. علاوه بر این که بستگانی از جمله دایی و عمو و خاله و عمه و فرزندان آنها، تکلیفی برای پرداخت نفقه به هم را ندارند و از شمول نوع اقارب، خارج هستند.
نفقه فرزند
فرزند جزو اقارب نسبی خط عمودی قرار دارد و از این حیث حق برخورداری از نفقه را دارد. از طرفی نیز طبق ماده 1199 قانون مدنی نیز پدر، باید این حق او را پرداخت کند. در واقع فرزند به عنوان یکی از افراد مستحق نفقه، این حق را دارد تا پدر او هزینه های زندگی وی را تامین کند. البته پرداخت آن منوط به استطاعت مالی پدر بوده که در صورت عدم پرداخت از طرف پدر به دلیل عدم توان مالی، ابتدا با جد پدری بوده و سپس با مادر است.
نفقه زن
اصلی ترین و شاید مهم ترین حق نفقه برای زن است. جحم بالایی از پرونده های مربوط به این موضوع مربوط به حانم هایی است که درخواست مطالبه آن را به دادگاه داده اند. طبق قانون به واسطه عقد نکاح، زن مستحق دریافت آن بوده که شوهر تکلیف پرداخت آن را برعهده دارد.
مطالبه نفقه غالبا ابتدا با طرح دعوا مطالبه آن و ارائه دادخواست به دادگاه حقوقی مطرح می شود و در صورت محکومیت شوهر به پرداخت آن در حق همسر، زوجه می تواند حکم جلب او را بابت ترک آن، بگیرد. در صورتی که شوهر، اموالی داشته باشد، این حق از اموال او تادیه می شود. در نفقه زن، شوهر نمی تواند به عدم استطاعت مالی استناد کند و در هر صورت موظف است که آن را به همسر خود بپردازد.
نفقه زن در عقد دائم
عقد نکاح، علاوه بر تکالیف زوجین نسبت به هم یکسری حقوق مالی را برای زن به همراه دارد. در واقع یکی از حقوق اصلی زن بعد از عقد نکاح، نفقه است. عقد ازدواج یا به صورت دائمی، ثبت می شود و تا زمانی که شوهر فوت نکند یا طلاق نگیرند، این رابطه، پا برجا است. همچنین عقد ازدواج به صورت موقت نیز به ثبت می رسد که در این عقد که در اصلاح صیغه گفته می شود، زن حقوق مالی مشخصی دارد.
بحث تعلق نفقه به زن در عقد دائم، مصداق ماده 1106 قانون مدنی است که در این ماده عنوان شده است که در عقد دائم، این موضوع تکلیفی برای شوهر است. قانونگذار در عقد دائم، صراحتا و مستقیما به بحث پرداخت آن از طرف شوهر اشاره کرده است که البته در مورد نفقه عقد موقت نیز سکوت کرده است.
نفقه زن در عقد موقت
استحقاق نفقه به زن در عقد موقت برخلاف عقد دائم، محدودیت هایی دارد. می توان اینگونه بیان کرد که در حالت مستقیم، قانونگذار در ازدواج موقت، این حق را برای زن تعیین نکرده است و در قبال آن، شوهر تکلیفی برای پرداخت آن ندارد.
در واقع اگر عقد موقتی به ثبت برسد، با توجه به این که زوج، وظیفه تامین هزینه های زندگی زوجه را ندارد، زن نمی تواند برای این موضوع به مرد رجوع کند. رجوع به پرداخت نفقه از طرف زن به همسر، وجهه قانونی ندارد.
البته نفقه زن در صیغه، استثنایی دارد که انتهای ماده 1113 قانون مدنی به آن اشاره کرده است. در واقع اگر در صیغه نامه شرط شده باشد که زوجه حق آن را دارد، در این صورت زوج وظیفه پرداخت آن حتی در ازدواج موقت را نیز خواهد داشت.
در واقع اگر زن و شوهر با هم به توافق رسیده باشند که بحث نفقه زوجه، پا بر جا است، با ثبت عقد دیگر شوهر نمی تواند مدعی این باشد که در عقد موقت، زن حق آن را ندارد. در این صورت که عقد موقت بر مبنای یکی از این شروط یعنی نفقه زن، منعقد شده باشد، در صورت خودداری شوهر از پرداخت آن، زوجه حق دارد تا با ارائه دادخواست علیه همسر او را وادار به پرداخت نفقه نماید.
نفقه زن در عده طلاق
زمانی که زن و شوهر، رابطه زوجیت را از طریق طلاق، خاتمه می دهند، طبق قانون، زوجه نمی تواند بلافاصله بعد از آن نسبت به عقد مجدد اقدام کند. در این صورت باید عده طلاق که مدت آن حدودا 3 ماه است، را نگه دارد و در این مدت با مرد دیگری ازدواج نکند. حال سوال مطرح می شود که با توجه به این که عقد نکاح پایان یافته است، نفقه رن در عده طلاق به چه صورت است؟ پاسخ به این سوال را می توان به این شکل بیان کرد که در صورت جدایی از نوع رجعی، همچنان این حق زن، باید پرداخت شود.
پر واضح است که پرداخت نفقه و تامین هزینه های زندگی مشترک تنها تا زمانی برقرار است که رابطه زوجیت، خاتمه نیافته باشد. در این صورت زوجه دیگر حق آن را ندارد و نمی تواند مطالبه ای در این زمینه داشته باشد. اما اگر طلاق صورت گرفته به صورت رجعی باشد که طی آن زوج می تواند در مدت عده به همسر رجوع کند و طلاق را بی اثر کند، در این مدت باید نفقه همسر را بپردازد.
با اتمام مدت عده طلاق رجعی و عدم رجوع شوهر به زن در این مدت، طلاق ثبت نهایی می شود و نه شوهر تکلیفی برای پرداخت نفقه دارد و نه زوجه حقی برای دریافت نفقه. در طلاق بائن نیز که به بعد از ثبت طلاق، موضوع پرداخت نفقه همسر، مطرح نمی شود.
نفقه عده وفات شوهر
اتمام زندگی زناشویی، شاید به دلیل فوت شوهر رخ بدهد که همانند طلاق در فوت همسر نیز زوجه در عده وفات قرار دارد. نفقه پس از فوت همسر با توجه به این که دیگر همسری نیست که هزینه های زندگی او را تامین کند، کمی چالش بر انگیز است. در دوران 4 ماه و 10 روز از عده فوت شوهر، زوجه مستحق تفقه است اما این که نحوه پرداخت آن به چه شکلی است، قانونگذار اقاربی که موظف به پرداخت آن هستند را برای پرداخت آن در عده فوت، در نظر گرفته است. البته در صورتی که شوهر اموالی داشته باشد، نفقه زن از اموال وی پرداخت می شود. در غیر این صورت اقارب نسبی، این حق زن را تا پایان مدت عده پرداخت می کنند.
رابطه بین نفقه زن و تمکین از شوهر
علی رغم این که با جاری شدن خطبه عقد دائم نکاح، زن مستحق دریافت نفقه بوده و شوهر نیز وظیفه پرداخت آن را دارد، اما برخورداری زن از آن شرایطی دارد و آن هم بحث تمکین از همسر است. رابطه بین این موضوع و تمکین یک رابطه متقابل بوده و به نوعی وابسته به هم هستند.
همانطور که شوهر در زندگی مشترک، وظایفی دارد، زن نیز به نوبه خود دارای یکسری تکالیف در قالب تمکین عام و خاص از همسر است. زن طبق قانون باید به تمکین عام از شوهر در منزل او سکونت کند و بدون اجازه همسر حق خروج از منزل را ندارد. برقراری رابطه جنسی به درخواست شوهر در صورت نبود عذر شرعی نیز از جمله موارد تمکین خاص به شمار می رود.
زنی که تمکین از شوهر ندارد و یا همان زن ناشزه، حق دریافت نفقه را ندارد. ماده 1108 قانون مدنی عنوان کرده است که اگر زن، بدون مانع شرعی از انجام وظایف خود، خودداری کند، حق دریافت آن را ندارد. در واقع عدم تمکین از شوهر در نهایت سبب می شود که زن، حق نفقه خود به عنوان یکی از حقوق اصلی مالی در دوران ازدواج را از دست بدهد.
اگر به دنبال دریافت مشاوره حقوقی نفقه با شرایط مناسب هستید تا با بهترین وکیل دادگستری در این حوزه و سابقه بالا، مشورت کنید، کافیست از طریق شماره {09929994973} با ما در تلگرام، واتساپ یا ایتا در ارتباط باشید.
مطالبه نفقه معوقه زن
نفقه معوقه، همان حقی است که در گذشته، شوهر از پرداخت آن خودداری کرده باشد. در واقع به طور مثال اگر شوهر به مدت 5 ماه، این حق را به همسر خود پرداخت نکرده باشد، این میزان نفقه به عنوان نفقه معوقه در نظر گرفته می شود. نفقه جاریه مربوط به حقی است که در حال حاظر، زوجه می تواند آن را مطالبه کند و شوهر نیز موظف به پرداخت آن است.
شوهری که از پرداخت نفقه همسر خودداری می کند و سپس بعد از یک مدت، مجددا آن را پرداخت می کند، این موضوع سبب نمی شود که زن حق مطالبه گذشته را نداشته باشد. بلکه طبق قانون این اختیار به زن داده شده است که علاوه بر نفقه حال، نفقه گذشته خود را نیز از همسر، مطالبه نماید.
بنابراین زوجه می تواند در دادخواست مطالبه نفقه، هم نوع حال و هم نوع گذشته که پرداخت آن به تعویق افتاده است را مطالبه نماید و در شرح متن دادخواست، عنوان کند که تقاضای دریافت نوع سابق را نیز دارد.
لزوم دریافت مشاوره حقوقی نفقه پیش از اقامه دعوا
قبل از آن که اقدام به ثبت دادخواست نفقه کنید، حتما با وکیل متخصص در امور خانواده، مشورت کنید. زیرا شرح نگارش دادخواست و انجام سایر مراحل طرح دعوی، نیازمند اطلاعات و دانش حقوقی کافی است و به احتمال زیاد در پروسه فرآیند آن با مشکلاتی مواجه می شوید. بنابراین اگر به دنبال دریافت مشاوره حقوقی برای این موضوع با شرایط مناسب هستید تا با بهترین وکیل دادگستری در این حوزه و سابقه بالا، مشورت کنید، کافیست از طریق شماره {09929994973} با ما در تلگرام، واتساپ یا ایتا در ارتباط باشید.
سخن پایانی
نفقه به عنوان حقوق قانونی زن در طول مدت رابطه زوجیت، باید به طور تمام و کمال و با توجه به وضعیت زندگی همسر، پرداخت شود. این حق علاوه بر زن، شامل اقارب نسبی نیز است که برای تحقق نفقه اقارب باید اولا پرداخت کننده از استطاعات مالی برخوردار باشد و ثانیا دریافت کننده، ندار و فقیر باشد. نفقه در عقد دائم بدون شرط خاصی در عقد نامه، به زن تعلق می گیرد و نفقه در عقد موقت، منوط به درج در صیغه نامه و توافق زن و شوهر است. شرط برخورداری زن از ای نحق، تمکین عام و خاص از همسر است. البته اگر زن مانع شرعی برای تمکین داشته باشد، عدم تمکین وی مانع از دریافت آن نیست. نفقه عده طلاق رجعی از طرف مرد، باید پرداخت شود و در دوران عده وفات همسر نیز زن، مستحق دریافت آن است که اقارب نسبی بایستی آن را به پرداخت کنند. با توجه به این که ترک نفقه، جزم انگاری شده است، برای جلوگیری از اجرای مجازات کیفری، شوهر بهتر است که به موقع، نفقه زن را پرداخت نماید.
سوالات متداول
در عقد موقت زن مستحق دریافت نفقه است؟
خیر مگر در صورت درج در عقد نامه و توافق طرفین حق نفقه دارد.
در صورت عدم پرداخت نفقه، زوجه امکان درخواست طلاق را دارد؟
بله در صورت تکرار این موضوع و عدم پرداخت آن در نهایت زن می تواند درخواست طلاق بدهد.
در صورتی که تمکین برای زن، ضرر داشته باشد، می تواند از تمکین خودداری کند؟
بله در صورت اثبات ورود ضرر به زن می تواند از تمکین برابر شوهر خودداری کند.
به زن ناشزه نفقه تعلق می گیرد؟
خیر زن ناشزه مستحق دریافت نفقه نیست.
