تصرف عدوانی اموال منقول ممکن است درست همان اتفاقی باشد که همین حالا برای شما یا اطرافیانتان در حال رخ دادن است—کسی بدون اجازه تان وسیله ای را تصرف کرده و حالا نمی دانید چگونه آن را پس بگیرید؟ یا شاید نمی دانید اصلاً قانون از شما حمایت می کند یا نه؟ این موضوع نه فقط یک اصطلاح حقوقی پیچیده، بلکه مشکلی واقعی در زندگی روزمره بسیاری از مردم است؛ از دعواهای خانوادگی بر سر خودرو تا اختلافات کاری بر سر وسایل شرکت.
در این مطلب، خیلی ساده و شفاف توضیح می دهیم که تصرف عدوانی در اموال منقول دقیقاً یعنی چه و چه شرایطی دارد. پس با ما همراه باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره تصرف عدوانی و نحوه رسیدگی به این دعاوی، می توانید مقاله کامل درباره تصرف عدوانی را مطالعه کنید.
تصرف عدوانی اموال منقول چیست؟
تصرف عدوانی اموال منقول به حالتی گفته می شود که شخصی بدون رضایت یا مجوز قانونی، مالی منقول (مانند خودرو، لوازم خانگی، وسایل شخصی و …) را از تصرف مالک یا متصرف قانونی خارج کرده و در اختیار خود بگیرد یا نگه دارد. در این نوع تصرف، فرد متجاوز به صورت غیرقانونی و برخلاف اراده مالک، اقدام به استفاده یا نگهداری از مال می کند و از استرداد آن نیز خودداری می نماید.
برای مثال، فرض کنید خودرویی را به یکی از دوستان تان برای چند روز امانت داده اید، اما او پس از پایان مدت مقرر، از بازگرداندن خودرو خودداری می کند و آن را همچنان در اختیار دارد. در این حالت، اگر بتوانید اثبات کنید که خودرو به طور قانونی در اختیار شما بوده و حالا بدون رضایت تان در تصرف دیگری است، می توانید علیه او دعوای تصرف عدوانی در مال منقول مطرح کنید.
اموال منقول چه کالاهایی هستند؟
اموال منقول به آن دسته از اموالی گفته می شود که قابلیت جابه جایی بدون آسیب به خود یا محل نگهداری شان را دارند. این اموال برخلاف املاک (مثل زمین یا ساختمان) ثابت نیستند و می توان آن ها را به راحتی انتقال داد. نمونه هایی از اموال منقول عبارت اند از: خودرو، موبایل، طلا و جواهرات، لوازم خانگی، مبلمان، پوشاک و کلیه وسایل شخصی قابل حمل.
اگر شما با مسئله تصرف عدوانی در ملک مشاع روبرو هستید و نمی دانید چگونه باید اقدام کنید، مطالعه مقاله مربوط به این موضوع می تواند راهنمایی های ضروری را در اختیار شما قرار دهد.
قوانین مرتبط با تصرف عدوانی
در نظام حقوقی ایران، قوانین مرتبط با تصرف عدوانی در دو بُعد حقوقی و کیفری مورد توجه قرار گرفته اند. دو ماده مهم که در این زمینه نقش کلیدی دارند عبارت اند از ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، که هر یک به صورت خاص به بخشی از این موضوع می پردازند.
ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی
این ماده شرایط لازم برای اقامه دعوای تصرف عدوانی را مشخص می کند. بر اساس این ماده:
«دعوای تصرف عدوانی عبارت است از: ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده است و اعاده تصرف را درخواست می نماید.»
هرچند این ماده به صورت خاص در مورد اموال غیرمنقول (مانند ملک) صحبت می کند، اما در رویه قضایی ایران، در مواردی که امکان استناد به قواعد کلی باشد، از مفاد آن در رابطه با اموال منقول نیز استفاده می شود. نکته کلیدی این است که خواهان باید سابقه تصرف مشروع، وقوع عدوان و استمرار تصرف فعلی خوانده را اثبات کند.
ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی
این ماده به جنبه کیفری تصرف عدوانی پرداخته و برای آن مجازات در نظر گرفته است. بر اساس آن:
«هرکس بدون مجوز قانونی … اقدام به تصرف عدوانی، ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در اموال غیرمنقول نماید… به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.»
اگرچه این ماده به صورت خاص از «اموال غیرمنقول» نام می برد، اما در مواردی که تصرف عدوانی در اموال منقول همراه با سوء نیت، عنصر عمد، و تجاوز آشکار به حق مالک باشد، برخی قضات ممکن است با استناد به مواد دیگر قانون مجازات، موضوع را تحت عناوینی مانند خیانت در امانت یا سرقت بررسی کنند.
طرح دعوای حقوقی تصرف عدوانی اموال منقول
طرح دعوای حقوقی تصرف عدوانی اموال منقول زمانی مطرح می شود که شخصی مدعی باشد مال منقولی که به طور قانونی در اختیار او بوده، به صورت غیرقانونی توسط دیگری تصرف شده و او قصد بازپس گیری آن را دارد. این دعوا ماهیتی حقوقی دارد و هدف آن، بازگرداندن تصرف به وضعیت سابق است، نه الزاماً مجازات متصرف.
مراحل کلی طرح دعوای حقوقی تصرف عدوانی اموال منقول:
- تنظیم دادخواست: مالک یا متصرف سابق باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواستی تحت عنوان «تصرف عدوانی اموال منقول» تنظیم و ثبت کند.
- ارائه مدارک و مستندات: شاکی باید بتواند اثبات کند:
- مال مورد نظر (مثلاً خودرو یا وسیله شخصی) در گذشته در اختیار قانونی او بوده؛
- تصرف فعلی توسط خوانده بدون رضایت و مجوز قانونی صورت گرفته است؛
- همچنان خواهان بازگرداندن آن مال است.
- رسیدگی توسط دادگاه: پس از ثبت دادخواست، شعبه حقوقی دادگاه محل اقامت خوانده یا محل وقوع تصرف به موضوع رسیدگی می کند و با توجه به مدارک ارائه شده، رای صادر می شود.
- رأی و اجرای حکم: در صورت اثبات دعوا، دادگاه رأی به رفع تصرف می دهد و متصرف فعلی موظف به تحویل مال می شود. در صورت خودداری، اجرای احکام مدنی وارد عمل خواهد شد.
شرایط تصرف عدوانی مال منقول
برای اینکه دعوای تصرف عدوانی مال منقول در دادگاه پذیرفته شود، باید چند شرط مهم و مشخص رعایت شده باشد. در ادامه هر یک را با جزئیات توضیح می دهم:
- وجود مال منقول قابل تصرف
- منظور از مال منقول، مالی است که قابل جابجایی باشد مثل خودرو، لوازم منزل، وسایل کار و…
- مال باید عین معین باشد، یعنی بتوان آن را به طور مشخص تعیین و بازپس گرفت. اموالی که مصرف شدنی هستند یا قابل تمییز نیستند (مثل پول یا برنج) معمولاً مشمول این دعوا نیستند.
- تصرف قبلی خواهان (شاکی)
- شاکی باید قبل از خوانده (متصرف فعلی)، مالک یا حداقل متصرف قانونی مال بوده باشد.
- این تصرف می تواند با سند، قبض، رسید، یا شهادت شهود اثبات شود.
- عدوانی بودن تصرف خوانده
- یعنی تصرف بدون رضایت، با زور، حیله یا قهر انجام شده باشد.
- برای مثال: اگر فردی بدون اجازه، خودروی دیگری را بردارد و استفاده کند، این عمل عدوانی تلقی می شود.
- ادامه داشتن تصرف
- تصرف باید در حال حاضر ادامه داشته باشد. اگر مال پس داده شده باشد، دعوای تصرف منتفی می شود و باید به سراغ خسارت یا دعوای کیفری رفت.
- عدم نیاز به اثبات مالکیت
- در دعوای تصرف عدوانی، اثبات مالکیت شرط نیست، بلکه اثبات تقدم در تصرف و عدوانی بودن تصرف کفایت می کند.
تفاوت تصرف عدوانی و خلع ید حقوقی اموال منقول
در اینجا جدول مقایسه ای بین خلع ید و تصرف عدوانی در اموال منقول با جزئیات آورده شده است:
| ویژگی | تصرف عدوانی | خلع یدc |
| ماهیت دعوا | دعوای بازگرداندن تصرف قانونی قبلی | دعوای بازگرداندن مالکیت قانونی |
| نیاز به اثبات مالکیت | نیاز به اثبات مالکیت نیست؛ فقط تصرف قبلی | نیاز به اثبات مالکیت رسمی است |
| هدف دعوا | بازگشت به تصرف سابق | بازپس گیری مالکیت از متصرف غیرمجاز |
| شکل دعوا | ممکن است شامل جنبه های کیفری باشد | دعوای حقوقی محض است |
| مدارک و دلایل | مدارک تصرف قبلی مانند قبض، رسید، شهادت شهود | سند رسمی مالکیت |
| زمان رسیدگی | معمولاً سریع تر و ساده تر | ممکن است پیچیده تر و زمان بر باشد |
| وجود متصرف | باید شخصی غیر از شاکی در حال تصرف باشد | متصرف باید غیرمجاز و بدون رضایت مالک باشد |
| شرایط لازم | وجود تصرف قبلی و تصرف عدوانی فعلی | اثبات مالکیت رسمی و تصرف غیرمجاز |
چند نوع تصرف عدوانی وجود دارد؟
بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی دو نوع تصرف عدوانی وجود دارد، تصرف عدوانی کیفری و تصرف عدوانی حقوقی که هر یک از آنها دارای شرایط خاصی می باشند و اگر فردی تحت عنوان یکی از آنها اعلام دعاوی کند، نمی تواند آن را هرگز تغییر دهد. پس باید با داشتن آگاهی و اطلاعات کافی اقدامات لازم انجام شود. در ادامه مقاله توضیحات بیشتری در اختیارتان قرار داده می شود.
آیا از اینکه تصرف عدوانی با سند عادی نیز انجام شود مطلع هستید؟ برای آشنایی با جزئیات این موضوع، مطالعه مقاله مربوطه می تواند به شما دیدگاه دقیقی بدهد.
تصرف عدوانی کیفری مال منقول
تصرف عدوانی کیفری به معنای تصرف مالی که متعلق به شخص دیگری است آن هم با اطلاع از این که مال تعلق به شخص دیگری دارد. به لحاظ قانونی تصرف عدوانی کیفری، جرم محسوب می شود و در صورت اثبات جرم، شخص از یک ماه تا یک سال به حبس محکوم می شود. این نوع تصرف برای اموال غیر منقول اطلاق می گردد. در تصرف عدوانی کیفری شخص باید مالکیت مال غیر منقول را اثبات کند. برخی از مهمترین شرایط ایجاد تصرف عدوانی کیفری عبارت است از:
- فرد متصرف (خوانده دعاوی) سابقه تصرف نداشته باشد.
- تصرف به شکل عدوان یعنی با قهر و غلبه و زور رخ داده باشد.
- فرد مدعی دعوای تصرف (خواهان دعوی) باید سابقه تصرف داشته باشد.
- مبحث مورد اختلاف و تصرف مال غیر منقول باید زمین کشاورزی یا ملک باشد.
تصرف عدوانی حقوقی مال منقول
تصرف عدوانی حقوقی یکی دیگر از انواع تصرف عدوانی می باشد که دارای شباهت های بسیار زیاد و و تفاوت های بسیار اندکی با تصرف عدوانی کیفری می باشد که برخی از این تفاوت ها عبارت است از:
- تصرف عدوانی حقوقی نیاز به احراز هویت مالک قبلی مال نمی باشد، در حالی که طبق قانون در تصرف عدوانی کیفری باید احراز هویت مالک و اثبات مالکیت ملک انجام شود.
- بعد روانی یکی از مهم ترین مسائلی است که در تصرف عدوانی حقوقی بسیار تاثیر گذار است. بدین شکل که باید در دادگاه مشخص شود که آیا فرد متجاوز می دانسته که مال متعلق به فرد دیگری است یا خیر؟ این مسئله یکی از مهمترین تفاوت های این دو نوع تصرف عدوانی است
- تصرف عدوانی حقوقی با ارائه دادخواست حقوقی قابل مطرح است اما جهت مطرح نمودن تصرف عدوانی کیفری نیاز به ارائه دادخواست حقوقی نمی باشد. شکایت کیفری برای پیگیری جزایی فرد متهم و صدور حکم رفع تصرف کافی می باشد.
تصرف عدوانی حقوقی دارای شرایط خاصی می باشد. جهت رفع شدن تصرف می توان بر اساس شرایط یکی از دو شکل یا هر دو را در دادگاه عمومی مطرح نمود. منظور از تصرف عدوانی حقوقی این است که تصرف مال غیر منقول که متعلق به فرد دیگری است با علم بر آن که مال به فرد دیگری متعلق است.
مرجع اینگونه دعاوی، دادگاه عمومی حقوقی می باشد. در این نوع از دعوا نیاز به اثبات مال و احراز آن نیست، همچنین باید برای دادگاه مشخص شود که آیا فرد متصرف به اینکه مال در اختیار و تصرف به فرد دیگری است آگاهی داشته است یا خیر.
نمونه دادخواست تصرف عدوانی اموال منقول
ریاست محترم دادگاه حقوقی ……………
با سلام احتراما، اینجانب …………… به عنوان خواهان پرونده، به استحضار می رساند که ……………، خوانده پرونده که همسر بنده نیز می باشند، از تاریخ ……………، اقدام به برداشتن و مخفی کردن سویچ خودرو متعلق به اینجانب به شماره پلاک …………… و به انگیزه دریافت مهریه نموده است.
با توجه به اینکه این اقدام خوانده، به صورت عدوانی و بدون مجوز قانونی انجام گرفته، لذا با تقدیم این دادخواست، صدور حکم مبنی بر رفع تصرف عدوانی خوانده از اتومبیل مذکور، مستند به ماده 1 قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی، مورد تقاضا می باشد.
در پایان
در پایان، باید گفت تصرف عدوانی اموال منقول یکی از موضوعات مهم در حقوق مدنی است که افراد زیادی ممکن است در زندگی روزمره با آن روبه رو شوند. آشنایی با مفهوم، شرایط و نحوه طرح دعوا در این زمینه می تواند از تضییع حقوق قانونی افراد جلوگیری کند. در چنین مواردی، اقدام سریع، جمع آوری مدارک و استفاده از مسیرهای حقوقی بهترین راه برای بازپس گیری مال و دفاع از حق است.
اگر درگیر چنین مسئله ای هستید یا به مشاوره دقیق تری نیاز دارید، می توانید از مشاوره رایگان حقوقی ما استفاده کنید و با کارشناسان مجرب در این زمینه گفتگو کنید.
سوالات متداول
- تصرف عدوانی در اموال منقول چیست؟
تصرف عدوانی زمانی اتفاق می‌افتد که فردی مال منقول دیگری را بدون رضایت مالک به تصرف در می‌آورد. - برای شکایت از تصرف عدوانی چه مدارکی نیاز است؟
مدارک لازم شامل رسید، قبض، شهادت شهود یا هر مدرک دیگری است که نشان دهد شاکی قبلاً در تصرف مال بوده است. - چه تفاوتی بین تصرف عدوانی و خلع ید وجود دارد؟
در تصرف عدوانی فقط تصرف قبلی مورد نظر است، در حالی که در خلع ید، اثبات مالکیت ضروری است. - مجازات تصرف عدوانی چیست؟
مجازات این جرم می‌تواند شامل جریمه مالی یا حتی حبس باشد، بسته به شدت و نوع تصرف عدوانی.
