شرایط و مراحل قانونی بخشش مهریه | آنچه باید بدانید

در نظام حقوقی ایران، مهریه حقی مالی برای زن است که با جاری شدن عقد به او تعلق می گیرد و نمادی از احترام به جایگاه او در خانواده تلقی می شود. با این حال، در برخی موارد زن ممکن است گاهی از سر دل سوزی، گاهی برای رهایی و گاهی هم در برابر گرفتن امتیازی دیگر تصمیم به بخشش مهریه بگیرد.

اما این تصمیم، شوخی بردار نیست؛ زیرا اگر با بی دقتی یا بدون آگاهی گرفته شود، می تواند تبعات حقوقی جدی داشته باشد. آشنایی با قوانین مربوط به این حق قانونی نه تنها از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می کند بلکه به زن این امکان را می دهد که با اختیار و آرامش، تصمیمی آگاهانه بگیرد. در ادامه به توضیح کامل مراحل قانونی بخشیدن مهریه و همچنین به معرفی بهترین وکیل خانواده نیز می پردازیم.

تعریف و مفهوم بخشش مهریه

بخشش مهریه در حقوق ایران به معنای صرف نظر کردن زن از حق مالی خود، یعنی مهریه، به نفع شوهر است. از آنجا که زن به محض عقد نکاح مالک مهریه می شود، می تواند آن را ببخشد. این بخشش ممکن است در قالب های مختلفی مانند ابراء، هبه یا بذل صورت گیرد که هرکدام آثار حقوقی متفاوتی دارند.

• بذل به معنای بخشیدن مهریه توسط زن به شوهر است که در نتیجه آن، مرد دیگر موظف به پرداخت مهریه نیست و این دین از گردن او ساقط می شود. این اقدام می تواند به صورت سند عادی یا رسمی انجام شود، اما ثبت رسمی آن در دفاتر اسناد رسمی، اطمینان بیشتری از نظر حقوقی فراهم می کند.
• هبه به معنای هدیه دادن است و در این زمینه، زن مهریه خود را بدون دریافت عوض به شوهر می بخشد. هبه ممکن است قابل رجوع باشد، مگر در موارد خاصی که قانون اجازه نمی دهد. برای مثال، اگر مهریه به فرزندان هبه شود، امکان رجوع از آن وجود ندارد.
• ابراء به معنای اسقاط دین است و زمانی اتفاق می افتد که زن به صورت رسمی اعلام می کند که مهریه اش را از شوهر دریافت کرده یا از آن صرف نظر کرده است. در این حالت، دیگر امکان مطالبه مهریه وجود ندارد و این اقدام قطعی و غیرقابل بازگشت است.

برای اطلاع بیشتر درباره ابراء مهریه میتوانید مطلب مربوطه را مطالعه فرمایید

انواع بخشش مهریه

بخشیدن مهریه می تواند به صورت شفاهی، با سند عادی و با سند رسمی صورت گیرد:

1-    بخشش به صورت شفاهی

زن به  صورت شفاهی اعلام می کند که مهریه خود را به شوهر بخشیده است. حتی اگر این اعلام در حضور شاهدان باشد، از نظر قانونی اعتبار ندارد. محاکم قضایی این نوع بخشش را نمی پذیرند و در صورت بروز اختلاف، اثبات آن بسیار دشوار است. بنابراین، تکیه بر بخشش شفاهی می تواند منجر به مشکلات حقوقی جدی شود.

2-    بخشش با سند عادی

در این روش، زن با تنظیم یک سند عادی یا دست نوشته، مهریه خود را به شوهر می بخشد. اگرچه این سند ممکن است در برخی موارد در دادگاه قابل استناد باشد، اما به دلیل عدم ثبت رسمی، ریسک های زیادی دارد. امکان جعل، انکار یا ادعای اجبار در تنظیم این سند وجود دارد که می تواند اعتبار آن را زیر سوال ببرد. برای افزایش اعتبار این نوع سند، حضور شاهدان معتبر و امضای آن ها توصیه می شود، اما همچنان نسبت به سند رسمی از اعتبار کمتری برخوردار است.

3-    بخشش با سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی

معتبرترین و مطمئن ترین روش، تنظیم سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی است. در این روش، زن با در دست داشتن مدارک هویتی و سند ازدواج، به دفترخانه مراجعه کرده و اقرار به بخشش مهریه می کند. این اقرار در دفترخانه ثبت می شود و نسخه ای از آن به دفتر ثبت نکاح ارسال می گردد تا در قسمت ملاحظات، بخشش مهریه قید شود.

بخشش مهریه با سند رسمی از نظر قانونی دارای بالاترین اعتبار است و در صورت بروز اختلاف، به  عنوان سند رسمی در محاکم قضایی پذیرفته می شود. همچنین، امکان رجوع مهریه بخشیده شده در این روش وجود ندارد، مگر در موارد خاصی که قانون اجازه می دهد.

شرایط قانونی برای بخشیدن مهریه

برای اینکه بخشش مهریه از نظر قانونی معتبر باشد، زوجه باید شرایط مشخصی را دارا باشد. نخست، زن باید دارای اهلیت قانونی باشد؛ یعنی عاقل، بالغ و رشید باشد. بر اساس ماده 1207 قانون مدنی، افراد صغیر، غیررشید و مجنون از انجام معاملات مالی منع شده اند، بنابراین اگر زوجه فاقد هر یک از این شرایط باشد، بخشش توسط او معتبر نخواهد بود.

در خصوص اجازه ولی یا پدر، قانون مدنی صراحتا نیازی به آن را مقرر نکرده است، اما در عمل، برخی دفاتر اسناد رسمی ممکن است برای اطمینان از صحت تصمیم زوجه، حضور ولی یا پدر را الزامی بدانند.

یکی دیگر از شرایط اساسی، رضایت کامل و بدون اجبار زوجه است. اگر این کار تحت فشار، تهدید یا اکراه صورت گیرد، از نظر قانونی قابل ابطال است. همچنین، زمان مناسب برای بخشش مهریه پس از وقوع عقد نکاح است؛ زیرا طبق ماده 1082 قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد. بنابراین، بخشیدن مهریه قبل از عقد فاقد اعتبار قانونی است.

امکان رجوع از بخشش مهریه

در مواردی که زن پشیمان شود و بخواهد بخشیدن مهریه خود لغو کند یا به اصطلاح به مهریه بخشیده شده رجوع کند، امکان یا عدم امکان این مسئله بستگی به نحوه و شرایط بخشش دارد.

اگر بخشش مهریه در قالب هبه غیرمعوض باشد، یعنی زن بدون دریافت عوضی مهریه را به شوهر ببخشد، در صورت وجود شرایطی مانند باقی بودن عین موهوبه، زن می تواند به مهریه بخشیده شده رجوع کند. اما اگر بخشش در قالب هبه معوض مهریه باشد، یعنی زن در ازای دریافت مالی یا انجام کاری مهریه را ببخشد، طبق ماده 803 قانون مدنی، امکان رجوع وجود ندارد.

در صورت ابراء مهریه، یعنی بخشیدن مهریه با رضایت کامل زن، امکان رجوع به مهریه وجود ندارد. همچنین، اگر زن در سند رسمی اقرار به دریافت مهریه کرده باشد، طبق ماده 1277 قانون مدنی، دیگر نمی تواند ادعای عدم دریافت مهریه را مطرح کند.

در طلاق های خلع و مبارات، زن می تواند در مدت عده به مهریه بخشیده شده رجوع کند. در این صورت، شوهر نیز حق رجوع به زن را خواهد داشت و طلاق به طلاق رجعی تبدیل می شود.

بخشش مهریه در طلاق توافقی

در این نوع طلاق، حقوق و تعهدات طرفین بر اساس توافقات آن ها تعیین می شود. زن می تواند مهریه خود را ببخشد یا آن را مطالبه کند و مرد نیز می تواند با پرداخت مهریه یا دریافت بخشش، به طلاق رضایت دهد. توافقات باید به  صورت مکتوب و رسمی در دادگاه یا دفاتر اسناد رسمی ثبت شود تا از نظر قانونی معتبر باشد.

نکات مهم در تنظیم توافق نامه های مربوط به بخشش مهریه شامل مواردی مانند ذکر دقیق میزان مهریه بخشیده شده، شرایط بخشش (مثلا در ازای دریافت حق طلاق یا حضانت فرزند) و نوع بخشش (ابراء، هبه یا صلح) است. همچنین، باید اطمینان حاصل شود که زن با رضایت کامل و بدون اجبار اقدام به بخشیدن مهریه کرده است.

مراحل بخشش مهریه

زوجه برای بخشیدن مهریه باید مراحل زیر را دنبال کند:

1.    تهیه مدارک لازم:

زوجه باید مدارکی از جمله اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه و اصل و کپی سند ازدواج (عقدنامه) را همراه خود داشته باشد.

2.    مراجعه به دفتر اسناد رسمی:

زوجه با در دست داشتن مدارک فوق، به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه می کند. در این مرحله، زوجه باید با رضایت کامل، اقدام به تنظیم سند رسمی بخشش مهریه کند. این سند می تواند به  صورت ابراء، هبه یا صلح تنظیم شود. نوع سند بسته به شرایط و توافقات بین زوجه و زوج تعیین می شود.

3.    ثبت سند برای بخشیدن مهریه:

پس از تنظیم سند، دفترخانه اقدام به ثبت رسمی آن می کند. سپس، نسخه ای از این سند به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است، ارسال می شود تا در قسمت ملاحظات سند ازدواج، موضوع بخشش مهریه قید شود.

سخن نهایی

بخشش مهریه تصمیمی حساس و با تبعات حقوقی قابل توجه است. به همین دلیل، اهمیت مشاوره حقوقی پیش از اقدام به بخشیدن مهریه، نکته ای حائز اهمیت است. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و احتمال بروز اختلافات در آینده، مشورت با وکیل متخصص می تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند و حقوق هر دو طرف را به  درستی حفظ نماید. شما می توانید از طریق پیام از مشاوره حقوقی رایگان ما استفاده کنید.

سوالات متداول

آیا بخشش مهریه قابل برگشت است؟

در صورتی که بخشش مهریه به  صورت هبه غیرمعوض باشد و شرایط قانونی آن فراهم باشد، امکان رجوع وجود دارد؛ اما در مواردی مانند ابراء یا صلح، بخشش غیرقابل برگشت است.

تفاوت بین هبه و ابراء در بخشش مهریه چیست؟

هبه به معنای بخشش مالی به دیگری است که در برخی موارد امکان رجوع وجود دارد، در حالی که ابراء به معنای صرف نظر کردن از حق دینی است و پس از آن، امکان رجوع وجود ندارد.

آیا بخشش مهریه در عقد موقت نیز امکان پذیر است؟

بله، زوجه در عقد موقت نیز می تواند مهریه خود را به زوج ببخشد؛ اما این اقدام باید با رعایت شرایط قانونی و تنظیم سند مناسب انجام شود.