در قانون، افرادی که مستحق دریافت نفقه هستند، الزاما فرزندان و همسر نیستند، بلکه خویشاوندان نیز تحت شرایطی از حق نفقه برخوردار هستند. خویشاوندان شوهر اگر شرایطی که در قانون مدنی، عنوان شده است را داشته باشند، می توانند برای مطالبه نفقه به او مراجعه کنند و در صورت عدم پرداخت نفقه از طریق دادگاه این موضوع را پیگیری کنند. در این مقاله قصد بررسی موضوع نفقه اقارب را داریم که نکات حقوقی مرتبط با آن را نیز مورد بررسی قرار می دهیم. در انتها نیز با معرفی حمید رضا ترجمان؛ وکیل پایه یک دادگستری با بیش از 24 سال سابقه در امر وکالت، سعی در رفع مشکلات حقوقی شما هستیم. پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید. برای کسب اطلاعات کافی و جامع درباره تمامی موضوعات مربوط به نفقه، مقاله نفقه را مطالعه بفرمایید. شما می توانید برای اخذ مشاوره تخصصی درباره این موضوع، با تیم حقوقی حمیدرضا ترجمان با 24 سال تجربه در امور خانواده با شماره {09929994973} از طریق واتساپ، تلگرام و ایتا در ارتباط باشید.
اقارب چه کسانی هستند؟
اقارب به معنای رابطه خویشاوندی است که این رابطه می تواند به صورت سببی و نسبی باشد. موضوع مربوط به نفقه اقارب نیز منظور اقارب نسبی است که به واسطه نسبت فامیلی با شوهر، از حق نفقه برخوردار هستند. حال برای آشنایی با مفهوم نفقه اقارب، باید گفت که پرداخت نفقه به اقارب یا خویشاوندان نسبی که طبق قانون شرایط دریافت آن را دارند.
نفقه در نظام حقوقی ایران که شامل هزینه های زندگی و اساسی هر فردی است، امری الزام آور بوده و تفاوتی نمی کند که دریافت کننده، فرزند، همسر و یا اقارب باشد. همانطور که شوهر، موظف است تا تامین کننده مخارج و مایحتاج زندگی همسر و فرزندان خود باشد، این تکلیف را نسبت به اقارب نیز مطرح است و نباید از اجرای چنین تکلیفی خودداری شود.
بیشتر بخوانید: نفقه زن بعد از فوت شوهر
نفقه اقارب چیست؟
قانون مدنی در ماده 1204، تعریف کلی از نفقه مربوط به اقارب بیان داشته است. بر اساس این ماده، نفقه اقارب، عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.
قسمت ابتدایی ماده در بردارنده مفهوم کلی از نفقه است که شامل مایحتاج زندگی افراد است. البته در مخاسبه نفقه، هزینه های زندگی هر فردی به طور جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد و به همین دلیل است که میزان نفقه متعلق به فرد به یک اندازه نیست. در واقع همان اندازه که منفق، برای رفع حاجت، نفقه خویشاوندان را تامین کند، کافی است.
نکته حقوقی: قسمت انتهایی ماده مزبور، نکته مهمی را بیان می کند و پرداخت نفقه به خویشاوندان نسبی را منوط به استطاعت مالی منفق یا همان پرداخت کننده نفقه، دانسته است.
در واقع از یک طرف قانونگذار، تامین نفقه را به اندازه رفع نیاز های ضروری اقارب در نظر گرفته است. در واقع اگر منفق، وضع مالی قابل قبولی داشته باشد، باید تامین نفقه خویشاوندان را با تناسب وضع زندگی آنها پرداخت نماید.
نفقه اقارب بر چه کسانی واجب است؟
در حقوق ایران سال ۱۴۰۴، نفقه اقارب بر اساس ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی ابتدا بر عهده پدر و مادر (در صورت نیازمندی و تمکن مالی فرزند) است. سپس به ترتیب شامل فرزندان، نوه ها، اجداد و در نهایت خواهران و برادران می شود. شرط وجوب آن نیاز مالی گیرنده و توانایی پرداخت‌کننده است. به طوری که اگر فردی علاوه بر تأمین هزینه های خود و خانواده اش، مازاد درآمد داشته باشد، مکلف به پرداخت نفقه والدین، فرزندان و دیگر خویشاوندان واجب‌النفقه خود است و خودداری از آن پیگرد قانونی دارد.
بررسی شرایط پرداخت نفقه اقارب
در بخش قبل با اقارب نسبی آشنا شدیم و گفتیم که پرداخت نفقه به فامیل، با توجه به توان مالی پرداخت کننده انجام می شود. خویشاوندان نسبی که ملزم به پرداخت نفقه به یکدیگر هستند، لازم است تا یکسری شرایط برای آنها وجود داشته باشد. در این بخش شرایط مربوط به نفقه خویشاوندان را بررسی می کنیم.
وجود رابطه نسبی
شاید این سوال در ذهن شما مطرح شود که هر اقارب چه نسبی و چه سببی، الزام به پرداخت نفقه یا دریافت نفقه را دارد؟ یکی از شرایط اساسی در پرداخت نفقه این دسته از افراد، وجود رابطه نسبی است. ماده 1196 قانون مدنی، بیان کننده این شرط است.
در واقع قانونگذار صراحتا عنوان کرده است که فقط اقارب نسبی ملزم به دادن نفقه به هم هستند. بنابراین در نفقه این اشخاص بحث انفاق اقارب سببی مطرح نیست.
اقارب نسبی در خط عمودی
شرط دیگر، علاوه بر نسبت خویشاوندی از نوع نسبی، این دسته از اقارب در خط عمودی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. در واقع بستگان نسبی که بحث پرداخت نفقه آن ها مطرح است، باید در خط عمودی باشند؛ یعنی شامل مادر و پدر، فرزند و نوه است. اقارب نسبی از خط افقی مثل خواهر و بردار و عمع و عمو و خاله و دایی، شامل نفقه بستگان نیستند.
استطاعت مالی پرداخت کننده نفقه
در خصوص این که گفته می شود بستگان نسبی می بایست نسبت به هم انفاق دهند، اما در هر شرایطی این موضوع مطرح نیست. بلکه طبق ماده 1198 قانون مدنی، فرد پرداخت کننده نفقه باید از توان مالی کافی برای انجام چنین امری برخوردار باشد.
در واقع اگر ثابت شود که فرد پرداخت کننده خود در مضیقه و شرایط مالی نامناسبی قرار دارد و از طرفی با این شرایط می خواهد با سختی فراوان، مقدمات تامین نفقه را انجام دهد، قانون او را پرداخت نفقه معاف کرده است.
عدم استطاعت مالی دریافت کننده نفقه
فردی از اقارب که مستحق دریافت نفقه است که از توان مالی برخوردار نباشد. به تعبیر ماده 1197 قانون مدنی، آن دسته از بستگان نسبی که حق داشتن نفقه را دارد و به نحوی افراد دیگر از اقارب باید هزینه های زندگی او را تامین کنند که ندار باشد.
از طرفی اگر شغلی هم داشته باشد، درآمد شغل او به اندازه ای نباشد که نیاز های زندگی وی را تامین کند و در این صورت حق مطالبه نفقه از سایر اقارب قانونی را دارد.
برای اخذ مشاوره تخصصی درباره این موضوع، با تیم حقوقی حمیدرضا ترجمان با 24 سال تجربه در امور خانواده با شماره {09929994973} از طریق واتساپ، تلگرام و ایتا در ارتباط باشید.
اقارب ملزم به پرداخت نفقه
هر فردی که نسبت فامیلی با افرادی دارد، طبق قانون تکلیف پرداخت نفقه به آنها یا دریافت نفقه از آن ها را ندارد. بلکه در بحث نفقه اقارب، فقط اقارب نسبی از خط عمودی یا همان خط مستقیم وظیفه انفاق به هم را دارند.
در واقع اجداد و اولاد و افرادی که در این دسته قرار دارند، باید از عهده تامین مخارج زندگی خود بر آیند. البته که پرداخت نفقه، منوط به تمکن مالی پرداخت کننده و اوضاع مالی نامناسب دریافت کننده است. در صورت عدم وجود این شرایط، بحث پرداخت نفقه به اقارب منتفی است.
در واقع بستگان خط اطراف مثلا برادر، خواهر عمو و خواهر زاده و غیره، مشمول انفاق به هم نیستند و همان دسته از اقارب که گفته شد و طبق شرایط قانون مدنی، بحث نفقه دادن و نفقه گرفتن نسبت بهم مطرح می شود.
چند نکته حقوقی مهم پیرامون نفقه اقارب
در رابطه با موضوع نفقه اقارب، چند نکته حقوقی وجود دارد که لازم است مهم ترین آنها ذکر شوند. مهم ترین این نکات، عبارتند از:
- در صورتی که پرداخت کننده نفقه از شرایط مالی مناسبی برخوردار باشد و از طرفی، افراد واجب النفقه زیاد باشند، لازم است تا نفقه همه آنها پرداخت شود.
- در صورت تعدد افراد واجب النفقه اما اگر شرایط مالی منفق به حدی باشد که نتواند تامین مخارج همه آنها را پوشش دهد، پرداخت نفقه زن در ابتدا باید انجام شود.
- پرداخت نفقه زن نسبت به سایر افراد واجب النفقه در اولویت قرار دارد.
- اقارب نزولی خط عموی مانند نوه و اولاد نسبت به خط عمودی صعودی مانند والدین نسبت به دریافت نفقه، حق تقدم دارند.
- امکان مطالبه نفقه گذشته یا نفقه معوقه از سوی اقارب وجود ندارد و این امکان تنها برای زوجه مطرح است.
- در پرداخت نفقه به بستگان نسبی، این موضوع بررسی می شود که دریافت کننده نفقه از استطاعت مالی برخوردار است یا خیر و در صورت تمکن مالی کافی، حق نفقه نخواهد داشت. اما در بحث نفقه زن، این موضوع مطرح نیست و چه زن دارای وضع مالی مناسبی باشد و چه از شرایط مالی خوبی برخوردار نباشد، شوهر باید نفقه او را پرداخت کند و زوجه حق نفقه خواهد داشت.
- در پرداخت نفقه زن، بحث تمکن مالی شوهر اصلا مطرح نیست و زوج باید در هر صورت نسبت به پرداخت نفقه همسر اقدام نماید. اما در تفقه اقارب، توان مالی منفق مورد بررسی قرار می گیرد که اگر توان مالی کافی نداشت، نباید این وظیفه را انجام دهد.
- نفقه بستگان بر خلاف نفقه زن یک تکلیف دو طرفه است.
برای اخذ مشاوره تخصصی درباره این موضوع، با تیم حقوقی حمیدرضا ترجمان با 24 سال تجربه در امور خانواده با شماره {09929994973} از طریق واتساپ، تلگرام و ایتا در ارتباط باشید.
عدم پرداخت نفقه اقارب چه ضمانت اجرایی دارد؟
نپرداختن نفقه، ضمانت اجرا حقوقی و کیفری دارد. ضمانت اجرای حقوقی عدم تادیه نفقه به این صورت است که زوجه، فرزند یا اقارب که مستحق دریافت نفقه هستند و در این زمینه نفقه ای را دریافت نمی کنند، می توانند دادخواست مطالبه نفقه تنظیم نموده و از طریق دادگاه پیگیری های لازم را انجام دهند.
در صورت اثبات تمکن مالی خوانده نسبت به پرداخت نفقه اقارب و از طرفی برای دادگاه نیز ثابت شود که خواهان، مشکل مالی در تامین هزینه های زندگی خود دارد و در نهایت حکم به محکومیت خوانده نسبت به پرداخت نفقه داده می شود. در صورت عدم پرداخت نفقه، اموال خوانده برای وصول آن مورد توقیف قرار می گیرد.
ترک انفاق در قانون کشور ما، جرم است و علاوه بر محکومیت به پرداخت نفقه، در صورت خودداری از تادیه آن، مجازات کیفری در انتظار او خواهد بود. طبق ماده 53 قانون حمایت خانواده، خودداری از تامین هزینه های زندگی اقارب نسبی، مجازات حبس درجه 6 دارد که البته این مجازات برای ترک نفقه زن نیز مطرح است.
مشاوره تخصصی با وکیل دادگستری با موضوع نفقه
از بین دعاوی خانواده، موضوع نفقه، چالش های خاص خود را دارد و از طرفی نیاز بیشتر به ارائه مشاوره حقوقی را می طلبد. سوالات اصلی که غالبا در جلسات مشاوره حقوقی مطرح می شود، در ارتباط با نحوه شکایت از همسر بابت عدم پرداخت نفقه و همچنین محاسبه نفقه زوجه است. محاسبه نفقه توسط کارشناس دادگستری انجام می شود و دادگاه نیز طبق نظر کارشناسی اقدام به صدور حکم می کند.
در صورتی که تمایل دارید در ارتباط با موضوع نفقه با یکی از برترین وکلا دادگستری کشور در ارتباط باشید و مشاوره های تخصصی از وی دریافت کنید، کافیست با تیم وکالتی ترجمان از طریق راه های ارتباطی درج شده در وب سایت اقدام کنید.
سخن نهایی
آن دسته از اقارب نسبی که در خط عمودی قرار دارند، تحت شرایطی وظیفه انقاق به هم را برعهده دارند. برای پرداخت نفقه اقارب، ابتدا باید ثابت شود که دریافت کننده، اوضاع مالی نابسامانی دارد و از عهده تامین مخارج عادی خود بر نمی آید. از طرفی نیز پرداخت کننده باید از تمکن مالی برخوردار باشد. در صورت عدم وجود این شرایط، نفقه ای به بستگان نسبی تعلق نمی گیرد و از طرفی نیز تکلیفی برای پرداخت نفقه ندارند.
سوالات متداول
اقارب سببی مستحق دریافت نفقه هستند؟
خیر، در مورد نفقه اقارب تنها بستگان نسبی مطرح می شود.
اگر فردی که رابطه نسبی با دیگری دارد و از عهده تامین مایحتاج خود عاجز است، آیا مستحق دریافت نفقه است؟
در صورت استطاعت مالی منفق، مستحق دریافت نفقه است.
ترک انفاق نسبت به بستگان نسبی مجازات حبس دارد؟
بله مجازات حبس تعزیری درجه 6 دارد.
نفقه اقارب بر چه کسانی واجب است؟
در حقوق ایران، نفقه اقارب (پدر، مادر، فرزندان و خویشاوندان نزدیک) بر عهده افراد توانمند است و خودداری از پرداخت آن جرم محسوب می شود.
