تعدیل نفقه از جانب زوج یا زوجه در 6 مرحله{آپدیت 1404}

زمانی که عقد ازدواج برقرار می شود، شوهر طبق قانون و شریعت اسلام وظایفی را برعهده دارد که مهم ترین آن، برطرف کردن نیازهای زندگی و هزینه های همسر و فرزندان است. تأمین این نیازها یا همان نفقه بر عهده مرد است و در راستای اجرای ضوابط قانونی، شوهر باید از عهده مخارج مالی و متعارف همسر خود برآید. حال تصور کنید که شوهر تصمیمی برای پرداخت نفقه زوجه نداشته و از طرفی نیز زوجه برای مطالبه نفقه از طریق تنظیم دادخواست اقدام نموده است. در چنین شرایطی، زوج به دلایلی مانند بیماری یا ضعف توان مالی نمی تواند میزان نفقه ای را که به حکم دادگاه تعیین شده است، بپردازد. اینجاست که موضوع تعدیل نفقه مطرح می شود و معمولاً در چنین پرونده هایی نقش یک وکیل خانواده در روشن تر شدن ابعاد حقوقی ماجرا پررنگ تر خواهد بود.

تکلیف قانونی مرد نسبت به نفقه زن و فرزند

در هر رابطه حقوقی، تعهدات دو طرفه اساس پایداری آن است و عقد نکاح نیز از این قاعده مستثنی نیست. به محض وقوع عقد دائم، قانون مدنی تکلیف تامین هزینه های زندگی را به طور کامل بر عهده شوهر قرار می دهد. تکلیفی که شامل خوراک، پوشاک و … زوجه و فرزندان است. عرف جامعه نیز این مسئولیت را کاملا پذیرفته و شوهر را به عنوان ستون مالی زندگی مشترک می شناسد. اما زن در چه زمانی از نفقه محروم می شود؟

 برای مشاره تخصصی با  وکیل متخصص امور خانواده با 25 سال تجربه، به صفحه بهترین وکیل طلاق در تهران مراجعه کنید.

زن تنها از نفقه محروم می شود که دادگاه او را ناشزه تشخیص دهد. یعنی بدون دلیل موجه از ایفای وظایف زناشویی یا زندگی مشترک خودداری کند. در غیر این صورت، حتی اگر زن پزشک، مدیر، کارآفرین یا فردی با درآمد بالا باشد، همچنان حق کامل دریافت نفقه را دارد. همچنین مطالبه نفقه فقط مخصوص دوران طلاق یا اختلاف نیست. اگر مرد در طول زندگی مشترک هزینه های ضروری زن را تامین نکند، زوجه می تواند در هر زمان—حتی در اوج تفاهم ظاهر زندگی—برای دریافت نفقه جاری یا معوقه اقدام کند. این حق قانونی، ابزاری برای حمایت از زنان در برابر ترک انفاق و بی توجهی مالی زوج به حساب می آید.

اما یک موضوع دیگر نیز وجود دارد که نقش مهمی در دعاوی نفقه دارد و آن تعدیل نفقه است. زندگی در گذر زمان تغییر می کند؛ قیمت ها بالا می رود، نیاز های زوجه افزایش می یابد یا وضعیت درآمدی مرد دچار تحول می شود. به همین دلیل، قانون راهی در نظر گرفته تا هر یک از طرفین بتوانند در صورت تغییر شرایط، افزایش یا کاهش نفقه را درخواست کنند.

تعدیل نفقه یعنی چه؟

تعدیل نفقه در حقوق خانواده به معنای بازبینی و تغییر میزان نفقه با توجه به تغییرات واقعی زندگی است. تغییری که می تواند باعث افزایش یا کاهش مبلغ نفقه شود. نفقه یک رقم ثابت و همیشگی نیست. بلکه باید متناسب با وضعیت اقتصادی، اجتماعی و نیاز های زوجه تعیین شود و هر زمان که شرایط تغییر کند، قانون اجازه می دهد مبلغ نفقه نیز مطابق واقعیت های روز اصلاح شود.

در ابتدا قاضی بر اساس قدرت مالی مرد، شأن و جایگاه اجتماعی زن، محل زندگی، عرف جامعه و هزینه های ضروری، مبلغ نفقه را تعیین می کند. اما زندگی هیچ وقت ثابت نمی ماند. ممکن است هزینه های ضروری زن افزایش پیدا کند، شرایط مالی مرد بهتر یا بدتر شود، محل زندگی تغییر کند یا حتی امکانات رفاهی جدیدی برای زوجه لازم باشد. در چنین وضعیتی اگر نفقه قدیمی پاسخگوی نیاز های فعلی نباشد، زوجه می تواند درخواست افزایش نفقه بدهد و اگر مرد به دلیل کاهش توان مالی قادر به پرداخت رقم قبلی نباشد، او نیز می تواند درخواست کاهش نفقه کند. به این فرآیند قانونی «تعدیل نفقه» گفته می شود.

دادگاه برای بررسی تعدیل، شرایط طرفین را از نو ارزیابی می کند. یعنی هزینه های واقعی زندگی را می سنجد، مدارک مالی زوج را بررسی می کند، فاکتور های مهم اقتصادی جامعه را در نظر می گیرد و در صورت نیاز از کارشناس رسمی دادگستری برای تعیین رقم دقیق نفقه کمک می گیرد. برای مثال اگر زن امروز در شهری گران تر زندگی می کند یا مخارج درمانی و نیاز های ضروری او افزایش یافته، نفقه باید مطابق همین شرایط جدید تعیین شود. این ساز و کار باعث می شود زن از حقوق مالی خود عقب نماند و مرد نیز مجبور به پرداخت مبلغی نباشد که از توان او خارج است.

دلایل درخواست تعدیل نفقه

بیشتر درخواست های مربوط به تعدیل نفقه از طرف آقایان است. حال این که چه دلایلی منجر به ارائه این دلایل می شود، در این بخش به بررسی آن می پردازیم. اگر تقاضای مربوط به تعدیل در پرداخت نفقه، از طرف شوهر باشد، عمده دلایل تعدید در پرداخت آن می تواند مسائل مربوط به تورم و اقتصادی و از همه مهم تر توان مالی مرد، باشد. بنا به عوامل و حوادثی ممکن است که شوهر با مشکلات مالی مواجه شده باشد و در زمان محکومیت شوهر نسبت به پرداخت نفقه، وی توان پرداخت آن را نداشته باشد و از دادگاه درخواست می کند که میزان آن را تغییر بدهد تا بتواند نسبت به پرداخت محکوم به اقدام نماید.

از طرفی نیز دعوا تعدیل نفقه از طرف زن، به این دلیل اقامه می شود که میزان نفقه پرداختی یا حکمی که دادگاه نسبت به محکومیت شوهر صادر نموده است، با وضعیت زندگی آن ها تناسب ندارد. در واقع شرایط زندگی همه طبیعتا مانند هم نیست و برخی بانوان ممکن است هزینه هایی در زندگی خود و فرزند داشته باشند که نیازمند تامین مناسب آن از طرف شوهر بوده و به همین جهت دادگاه نیز باید تغییراتی را در میران محکوم به اعمال کند.

مراحل درخواست تعدیل نفقه از طرف زن

تعدیل نفقه زمانی مطرح می شود که مبلغ نفقه تعیین شده، دیگر پاسخگوی نیاز های واقعی زن نباشد و شرایط زندگی او تغییر کرده باشد. در چنین وضعیتی، قانون این حق را به زن داده که با ارائه دادخواست جدید، میزان نفقه را متناسب با وضعیت فعلی اصلاح کند. در ادامه به بررسی کامل و جامع این مراحل خواهیم پرداخت:

1. بررسی دقیق شرایط و جمع آوری دلایل افزایش نفقه

در قدم اول، زن باید بتواند نشان دهد که مبلغ فعلی نفقه با هزینه های واقعی زندگی فاصله دارد. این دلایل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• افزایش هزینه های زندگی (اجاره خانه، هزینه های درمانی، هزینه پوشاک و خوراک)

• تغییر محل زندگی و افزایش سطح هزینه ها

• تغییر شأن اجتماعی زن یا نیاز های ضروری جدید

• افزایش درآمد شوهر در سال های اخیر

• تورم و گرانی که در عمل هزینه های ضروری را چند برابر کرده است

هر مدرکی که بتواند این تغییر را ثابت کند، در نتیجه نهایی مؤثر خواهد بود.

2. تهیه مدارک لازم برای ثبت دادخواست

برای ثبت درخواست تعدیل نفقه، مدارک زیر ضروری است:

• کارت ملی و شناسنامه

• عقدنامه یا رونوشت آن

• رای قبلی یا دستور تعیین نفقه پیشین

• مدارک مربوط به هزینه های فعلی (فاکتور ها، اجاره نامه، نسخه های درمانی، رسید خرید)

• مدارک نشان دهنده بهبود وضعیت مالی شوهر (در صورت وجود)

• شهادت شهود یا گزارش های معتبر درباره تغییر شرایط زندگی

هر چه مدارک کامل تر باشد، احتمال افزایش نفقه بیشتر می شود.

3. ثبت دادخواست تعدیل نفقه در دفاتر خدمات قضایی

در این مرحله زن باید به دفتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست “تعدیل نفقه” را در سامانه ثبت کند.
در دادخواست باید موارد زیر به صورت شفاف و مستدل نوشته شود:

• مبلغ فعلی نفقه

• هزینه های واقعی زندگی

• تغییر شرایط مالی شوهر

• درخواست افزایش مبلغ نفقه با توجه به شرایط روز

ثبت دادخواست معمولا سریع است اما تنظیم درست متن دادخواست، تاثیر جدی در روند رسیدگی دارد.

نمونه دادخواست تعدیل نفقه زوجه

ریاست محترم شعبه … دادگاه خانواده …
با سلام و احترام

اینجانب (نام و نام خانوادگی زوجه) فرزند … به شماره ملی … به استحضار می رسانم که بر اساس رأی صادره در پرونده شماره … مبلغ نفقه ماهانه برای اینجانب تعیین شده است. با توجه به گذشت زمان قابل توجه از صدور رأی و تغییر جدی در هزینه های ضروری زندگی، مبلغ تعیین شده دیگر پاسخگوی نیاز های متعارف و شأن خانوادگی زوجه نیست و عملا امکان تامین مخارج اساسی با مبلغ فعلی وجود ندارد.

از طرفی، زوج (نام زوج) فرزند … به شماره ملی … طبق اطلاعات و مستندات موجود، طی سال های اخیر از نظر مالی در وضعیت به مراتب مناسب تر قرار گرفته و سطح درآمد وی نسبت به زمان صدور حکم قبلی افزایش داشته است. این امر نیز نشان می دهد که تعدیل نفقه از حیث توانایی پرداخت زوج نیز امکان پذیر و منطقی است.

بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه شامل نیاز های متعارف و متناسب با وضعیت زن از جمله مسکن، پوشاک، خوراک، درمان، اثاث البیت و سایر مخارج مورد نیاز است. با توجه به افزایش هزینه ها و شرایط اقتصادی، مبلغ سابق با واقعیت های فعلی فاصله چشمگیر دارد. لذا با استناد به مواد ۱۱۰۷، ۱۱۰۶، ۱۱۱۱ و سایر مقررات مرتبط، درخواست تعدیل و افزایش نفقه را دارم.

به پیوست مدارکی از جمله فاکتور های هزینه زندگی، اجاره نامه جدید، مدارک درمانی و … جهت اثبات افزایش هزینه های ضروری تقدیم می گردد.
لذا از محضر آن مقام محترم تقاضای صدور حکم مبنی بر افزایش نفقه ماهانه متناسب با شرایط فعلی را دارم.

امضاء زوجه
تاریخ

4. ارجاع پرونده به شعبه دادگاه خانواده و تعیین وقت رسیدگی

بعد از ثبت، پرونده وارد دادگاه خانواده می شود. قاضی برای بررسی دقیق موضوع:

• مدارک زن را مطالعه می کند

• از شوهر دفاعیات و مدارک مالی درخواست می کند

• در صورت نیاز جلسه حضوری برگزار می شود

در این مرحله زن باید بتواند نشان دهد که هزینه های فعلی او واقعی و ضروری است.

5. ارجاع پرونده به کارشناس رسمی دادگستری

در اغلب پرونده های تعدیل نفقه، قاضی تعیین مبلغ نهایی را به کارشناس رسمی ارجاع می دهد. کارشناس موارد زیر را بررسی می کند:

• هزینه های واقعی و ضروری زن

• سطح زندگی او قبل و بعد از ازدواج

• توان مالی و درآمد شوهر

• شرایط اقتصادی روز و نرخ تورم

نتیجه کارشناسی یکی از مهم ترین عوامل تعیین مبلغ جدید نفقه است.

6. صدور حکم جدید نفقه و اجرای حکم (افزایش یا تعدیل مبلغ)

پس از بررسی های کامل، دادگاه حکم جدید را صادر می کند. این حکم می تواند:

• افزایش مبلغ نفقه

• کاهش مبلغ نفقه (در صورت درخواست مرد)

• ثابت ماندن نفقه قبلی

رای دادگاه بعد از ابلاغ، قابل تجدیدنظر خواهی است. و بعد از قطعی شدن رای:

• زن می تواند از طریق اجرای احکام، مبلغ جدید را مطالبه کند

• در صورت امتناع شوهر، امکان توقیف اموال، برداشت از حساب بانکی و حتی جلب وجود دارد

• نفقه جدید از تاریخ تعیین شده توسط دادگاه قابل پرداخت است

جمع بندی مراحل درخواست تعدیل نفقه از طرف زن

مراحل درخواست تعدیل نفقه از طرف مرد

در بسیاری از پرونده ها، نفقه ای که در گذشته تعیین شده باشد، ممکن است با واقعیت فعلی زندگی مرد همخوان نباشد. کاهش توان مالی، بیکاری، بیماری یا تغییر شرایط اقتصادی از جمله دلایلی هستند که باعث می شوند مرد درخواست کاهش یا تعدیل نفقه داشته باشد. قانون این حق را برای مرد به رسمیت شناخته است. اما مسیر آن نیازمند ارائه مدارک دقیق و اثبات تغییر شرایط است. در ادامه تمام مراحل را به صورت کامل و شفاف توضیح بررسی خواهیم کرد.

۱. بررسی شرایط و جمع آوری مدارک کاهش توان مالی

اولین مرحله این است که مرد بتواند ثابت کند وضعیت اقتصادی او نسبت به زمان تعیین نفقه قبلی دچار افت یا تغییر جدی شده است. این تغییر باید واقعی، قابل اندازه گیری و مستند باشد. از دلایل رایج کاهش توان مالی می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• بیکاری یا فسخ قرارداد کاری

• کاهش درآمد ماهانه

• ورشکستگی یا تعطیلی محل کسب

• ابتلا به بیماری های جسمی یا روانی که توان کار را کاهش می دهد

• هزینه های سنگین درمان خود یا اقوام درجه یک

• افزایش ناگهانی بدهی های ضروری و ناگزیر

نکته حقوقی: برای اثبات این شرایط لازم است مدارک قوی تهیه شود مانند: فیش حقوقی جدید، گزارش بیمه، مدارک پزشکی، حکم تعدیل شغلی، قرارداد فسخ شده، مدارک مالیاتی و… .

۲. آماده کردن مستندات مالی و اسناد رسمی

برای اینکه دادگاه بتواند وضعیت را دقیق بسنجد، مرد باید مستندات زیر را آماده کند:

• مدارک هویتی

• رأی قبلی تعیین نفقه

• فیش حقوقی جدید یا مدارک کاهش درآمد

• مدارک بیکاری یا پایان همکاری

• مدارک پزشکی معتبر در صورت بیماری

• اجاره نامه جدید یا مدارک هزینه های ضروری

• پرینت حساب در صورت نیاز

هر چقدر مستندات دقیق تر باشد، احتمال کاهش نفقه بیشتر است.

۳. ثبت دادخواست تعدیل نفقه در دفاتر خدمات قضایی

در این مرحله مرد باید دادخواست «تعدیل نفقه» را در سامانه ثنا ثبت کند.
در متن دادخواست او باید:

• مبلغ سابق نفقه را ذکر کند

• دلایل کاهش توان مالی را توضیح دهد

• مستندات را به دادخواست پیوست کند

• از دادگاه بخواهد نفقه متناسب با وضعیت فعلی او تعیین شود

این متن باید حقوقی، مستدل و قانع کننده باشد زیرا قاضی بر اساس همین متن و مدارک بررسی را آغاز می کند.

نمونه دادحواست تعدیل نفقه از طرف مرد

ریاست محترم شعبه … دادگاه خانواده …
با سلام و احترام

اینجانب (نام و نام خانوادگی زوج) فرزند … به شماره ملی … به استحضار می رسانم که مطابق رأی صادره در پرونده شماره … اینجانب موظف به پرداخت مبلغ … تومان نفقه ماهانه به زوجه (نام زوجه) گردیده ام.
با گذشت زمان از صدور حکم و تغییرات جدی در وضعیت مالی و شغلی اینجانب، امکان پرداخت مبلغ قبلی نفقه به شکل مستمر برایم میسر نیست.

در حال حاضر به دلیل (شرح دقیق وضعیت فعلی مثل بیکاری، کاهش درآمد، بیماری، تعطیلی محل کسب، تعدیل نیرو، مشکلات درمانی و… ) توان مالی من به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. درآمد فعلی من نسبت به زمان صدور حکم قبلی کاهش یافته و پرداخت نفقه تعیین شده عملا خارج از توان و موجب ایجاد بدهی های سنگین شده است.

بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه باید متناسب با توان مالی زوج و نیاز های متعارف زوجه تعیین شود. با توجه به تغییر شرایط اقتصادی اینجانب و ارائه مدارک و مستندات پیوست که شامل (فیش حقوقی فعلی، مدارک پزشکی، قرارداد فسخ شده، مدارک بیکاری، اجاره نامه جدید، پرینت حساب و… ) می باشد، درخواست تعدیل و اصلاح مبلغ نفقه را دارم تا پرداخت آن متناسب با درآمد و شرایط امروز باشد.

لذا با استناد به مقررات قانونی، از آن مقام محترم تقاضا دارم:

حکم به تعدیل نفقه و تعیین مبلغ جدید متناسب با توان مالی فعلی اینجانب صادر فرمایید.

با احترام
امضاء زوج
تاریخ

۴. ارجاع پرونده به دادگاه خانواده و بررسی دفاعیات طرفین

پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه دادگاه خانواده ارجاع می شود. در این مرحله:

• قاضی مدارک مالی مرد را بررسی می کند

• زن برای ارائه توضیحات و مدارک دعوت می شود

• جلسه رسیدگی حضوری تشکیل می شود

• مرد باید نشان دهد که کاهش توان مالی واقعی و خارج از اراده بوده است

اگر زن ادعا کند که مرد به عمد درآمد خود را کم کرده (مثل پنهان کردن کار یا انتقال اموال)، قاضی دقت بیشتری خواهد کرد.

۵. ارجاع پرونده به کارشناس رسمی دادگستری

در بیشتر پرونده های تعدیل نفقه، تعیین مبلغ نهایی به کارشناس سپرده می شود. کارشناس موظف است:

• درآمد واقعی مرد را بررسی کند

• هزینه های ضروری او را بسنجد

• وضعیت مالی زمان صدور حکم قبلی را با امروز مقایسه کند

• مبلغ منصفانه و قابل پرداختی را پیشنهاد دهد

نتیجه کارشناسی بسیار اهمیت دارد و معمولا نظر دادگاه نیز بر همان اساس صادر می شود.

۶. صدور و اجرای حکم جدید نفقه

پس از بررسی کامل، دادگاه یکی از این سه حالت را حکم می کند:

• کاهش نفقه (در صورت اثبات کاهش توان مالی)

• ثابت ماندن نفقه (در صورت کافی نبودن دلایل مرد)

• تقسیم بندی نفقه یا تعیین مبلغ مرحله ای (در شرایط خاص)

رای صادر شده قابل تجدیدنظر خواهی است. و پس از قطعی شدن رای:

• نفقه جدید از تاریخ اعلام شده توسط دادگاه اجرا می شود

• زن حق مطالبه نفقه تعدیلی بر اساس مبلغ جدید را دارد

• مرد تا زمان صدور حکم جدید موظف به پرداخت نفقه سابق خواهد بود

در برخی موارد مرد می تواند درخواست تقسیط بدهی های قبلی مرتبط با نفقه را نیز ارائه کند.

جمع بندی مراحل درخواست تعدیل نفقه از طرف مرد

تقاضای تعدیل نفقه از طرف فرزند

تا زمانی که پدر زنده است و از تمکن مالی برخوردار است، او باید در هر صورت هزینه ها و مخارج فرزندان خود را تامین کند. حتی اگر زن و شوهر طلاق بگیرند، پدر می بایست نفقه فرزندان را پرداخت نماید. غالبا تقاضای تعدیل نفقه فرزندان از طرف مادر ارائه می شود اما خود فرزندان در صورت برخورداری از شرایط اقامه دعوا، می توانند برای ثبت این شکایت اقدام کنند.

در چنین دعوایی، مادر به دلیل مسائل اقتصادی و میزان نرخ تورم در کشور و افزایش هزینه های فرزندان مانند هزینه های تحصیل و غیره، از دادگاه تقاضا دارد تا نسبت به حکم خود در تعیین مبلغ نفقه، تجدید نظر نماید. دادگاه نیز با مستندات و مدارک موجود در پرونده از قبیل شهادت شهود و نظریه کارشناسی، در صورت اثبات ادعای خواهان، مبلغ قبلی نفقه را اصلاح نموده و حکم جدید در این زمینه نسبت به تعدیل و افزایش نفقه صادر خواهد کرد.

ارائه مشاوره حقوقی تخصصی تعدیل در میزان نفقه

نفقه موضوع بسیار مهم در دعاوی خانواده محسوب می شود و به دلیل ابهاماتی که دارد، همواره سوالات محتلفی درباره آن مطرح می شود. در رابطه با موضوع نفقه و شرایط تعدیل آن، در متن مقاله توضیحاتی ارائه گردید اما در صورتی که در این زمینه به مشاوره حقوقی نیاز دارید، کافیست از طریق راه های موجود در وب سایت اقدام نموده و با وکلای متخصص در حوزه خانواده، گفتگو داشته باشید.

مشاوره حقوقی در رابطه با نفقه به صورت کاملا تخصصی و نظریات آن توسط وکلا با تجربه که حاصل سال ها تجربه وکالت در پرونده های خانواده است، ارائه می شود.

سخن نهایی

درخواست تعدیل در نفقه می تواند از طرف شوهر و همچنین زن و یا فرزندان باشد. شوهر به دلیل اعسار در پرداخت نفقه تقاضای کاهش مبلغ نفقه ای که نسبت به پرداخت آن از طرف دادگاه، محکوم شده است را دارد. زوجه نیز با توجه به شرایط حاکم بر زندگی نیز تقاضای افزایش مبلغ نفقه دارد. اقامه این دعوا به طرفیت زوج یا زوجه نیازمند مشورت با وکیل ماهر است تا طرفین را در فرآیند شکایت در دادگاه و رسیدن به خواسته خود راهنمایی نماید. بنابراین برای اقامه دعاوی خانواده از جمله نفقه، می توانید با موسسه وکیل ترجمان در ارتباط باشید و از خدمات حقوقی چندین ساله این موسسه استفاده نمایید.

سوالات متداول

• چه مدارکی برای درخواست تعدیل نفقه از طرف مرد لازم است؟

از جمله مهم ترین این مدارک می توان به ارائه صورت حساب دارایی و گردش حساب مالی و درآمد شوهر اشاره نمود. البته اثبات اعسار و عدم توانایی مرد در تعدیل میزان نفقه نیازمند وجود شرایط ماده 7 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است.

• آیا زوجه می تواند تقاضای تعدیل نفقه داشته باشد؟

بله زوجه می تواند برای مطالبه نفقه خود و فرزندان و افزایش مبلغ آن تقاضای تعدیل در مقدار نفقه را داشته باشد.

• تقاضای تعدیل نفقه صرفا به معنای کاهش در مبلغ نفقه است؟

خیر، زمانی که این درخواست از طرف زوجه مطرح شده باشد، به معنای افزایش در میزان نفقه است.