مهریه عندالمطالبه چیست؟ نکات حقوقی مهم پیرامون مهریه عندالمطالبه

مهریه به عنوان یکی از حقوق اصلی زن در طول دوران زندگی مشترک، با انعقاد عقد نکاح، حق مالکیت برای زوجه ایجاد می کند. زن این امکان را دارد که به محض جاری شدن عقد، مهریه خود را از شوهر، مطالبه کند. اما در مواردی نیز قانون این اجازه را به زن نداده است که هر زمان که بخواهد، برای مطالبه مهریه اقدام نماید. این موارد، مهریه را بر اساس نحوه پرداخت، به دو دسته کلی تقسیم می کند. مهریه ای که زن هر زمان بخواهد و مطالبه کند، شوهر ملزم به پرداخت آن می شود، در قانون و شرع به عنوان مهریه عندالمطالبه شناخته می شود. در قانون برای عدم پرداخت این نوع مهریه، ضمانت اجرایی مانند مجازات حبس در نظر گرفته است. در این مقاله، با مهریه عندالمطالبه و موضوعات مرتبط با آن، آشنا می شویم. البته شما می توانید به کمک وکیل خانواده برای احقاق حقوقی قانونی خود در دوران ازدواج از جمله مهریه، اقدامات لازم را انجام دهید.

وکیل خانواده کیست؟

مهریه و انواع آن بر اساس نحوه پرداخت

عقد نکاح، علاوه بر تکالیف، یکسری حقوقی را برای زن و مرد، لحاظ می کند. مهریه، یکی از آن حقوقی است که زوجه بعد از جاری شدن عقد، مالک آن می شود. اختلافات بین زن و شوهر در مورد پرداخت مهریه، همواره این موارد را به یکی از چالش های دعاوی خانواده، تبدیل می کند. زوجین با توافق هم قبل از ازدواج، میزان مهریه را تعیین می کنند و قانون در این زمینه، دخالتی ندارد.

البته قانون، تنها شرایط اموالی که می تواند به عنوان مهریه، تعیین شود را مشخص کرده است و در مورد این که زن و شوهر تا چه اندازه، می توانند برای تعیین مهریه اقدام کنند، سخنی به میان نیاورده است. زمانی که عقد نکاح به ثبت می رسد، در حضور سردفتر، زن و شوهر می توانند نوع مهریه یعنی عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن را تعیین کنند و دفترخانه نیز موظف است که تفاوت و شرایط هر کدام را برای زوجین عنوان کند. بنابراین، می توان انواع مهریه، بر اساس نحوه پرداخت را به موارد زیر دسته بندی نمود:

• مهریه عنداالمطالبه: در صورت مطالبه زن از شوهر، بدون توجه به توان مالی مرد، پرداخت آن چه به صورت اقساطی و چه کامل، باید انجام شود.
• مهریه عندالاستطاعه: پرداخت آن، بستگی به استطاعت و توانایی مالی مرد دارد و زوجه در قدم نخست، باید اثبات توان مالی مرد را انجام دهد تا بتواند برای مهریه، اقدام نماید.

آشنایی با مهریه عندالمطالبه

در رابطه با مهریه، آن چیزی که عرفا در ذهن مردم وجود دارد، عندالمطالبه بودن آن است. این که در اصطلاح عرفی، گفته می شود که زن، هر زمان بخواهد و اراده کند، می تواند مهریه خود را از شوهر، بگیرد، در واقع اشاره به مهریه عندالمطالبه دارد.

در اصطلاح حقوقی نیز، مهریه به صورت عندالمطالبه نیز به همین معنا است و طی آن، به محض درخواست از طرف زن، شوهر موظف به پرداخت آن است. واژه عندالمطالبه به مفهوم هر زمان مطالبه و طلب، صورت گیرد، است و در واقع با اراده یک طرفه زوجه، شوهر طبق قانون باید تکلیف مهیه همسر خود را مشخص کند. البته در قانون برای عدم پرداخت مهریه از طرف شوهر نیز حق حبس برای زن، در نظر گرفته است که در این شرایط، زن می تواند از شوهر، تمکین نداشته باشد.

مهریه از نوع عندالمطالبه، نحوه وصول آن، راحت تر از مهریه عندالاستطاعه است و زوجه بدون آن که نیاز به معرفی اموال شوهر برای اثبات دارایی و توان او برای پرداخت مهریه اقدام کند، می تواند با مراجعه به دفترخانه، مهریه را به اجرا بگذارد.

طلاق و مهریه عندالمطالبه

یکی از تصورات غلط که در بین مردم، رواج پیدا کرده، آن است که زن تنها در موقع طلاق و زمانی که زن و شوهر قصد جدا شدن از هم را دارند، می تواند برای مهریه، اقدام قانونی کند. اما قانونا، زوجه هیچ منعی برای مطالبه مهریه حتی قبل از طلاق ندارد و این موضوع که چه زمانی زوجه اقدام به ارائه درخواست مهریه می کند، به نظر او بستگی دارد. اما طبق رویه حال حاظر، بیشتر تقاضا هایی که برای مهریه، عنوان می شود، اختصاص به زمان طلاق دارد و در کمتر پرونده حقوقی ما شاهد آن بوده ایم که زن در طول دوران ازدواج، مهریه خود را به اجرا گذاشته باشد.

مطالبه مهریه عندالمطالبه، در زمان حال، امکان پذیر است و به این صورت که زن در هر زمان و بدون محدودیت خاصی، این حق را دارد تا از طریق دوایر اجراییه ثبت، مهریه را به اجرا بگذارد. اما مقابل آن در مهریه عندالاستطاعه، مهریه به صورت حال نبوده و مطالبه آن تحت شرایطی خاص صورت می گیرد.

زمانی که دادخواست طلاق به دادگاه، ارائه می شود، جدای از این که طلاق به صورت توافقی یا یک طرفه است، زوجه برای آن که به حقوق خود برسد، بحث مطالبه مهریه را نیز مطرح می کند. البته که حتی اگر زن برای طلاق، راضی نباشد و مرد درخواست طلاق داده باشد، تا زمانی که تکلیف پرداخت مهریه او، مشخص نشود، امکان طلاق گرفتن آنها وجود ندارد.

عدم پرداخت مهریه و مجازات حبس

برخی از آقایان، اینگونه تصور می کنند که اگر مهریه همسر خود را پرداخت ننمایند، تنها ضمانت اجرا حقوقی و توقیف اموال آنها، مطرح می شود و هیچ ضمانت اجرا دیگری برای آن ها تعیین نمی شود. اما در شرایطی، اگر مرد، نتواند مهریه همسر خود را پرداخت نماید، می تواند مجازات حبس برای او تعیین شود و در نهایت، روانه زندان شود.

با توجه به این که در مهریه عندالمطالبه، توجه خاصی به وضعیت مالی مرد، نمی شود و تنها اگر مرد توان مالی برای پرداخت مهریه را نداشته باشد، برای او تقسیط مهریه صورت می گیرد، شرایط را برای پرداخت مهریه کمی دشوار کرده است.

در قانون حمایت خانواده، عنوان شده است که اگر مهریه زن، 110 سکه یا معادل آن باشد، برای وصول آن باید طبق قانون نحوه اجرای محکومیت مالی، عمل نمود. در صورتی که بیشتر از 110 سکه، مهریه زن تعیین شده باشد، توانایی و ملائت شوهر بایستی در نظر گرفته شود.

در واقع می توان به این شکل بیان کرد که مجازات کیفری حبس برای عدم پرداخت مهریه، تنها تا 110 سکه است و مازاد بر آن، ضمانت اجرای کیفری ندارد. غالبا به اشتباه، به تعبیر از ماده 22 قانون حمایت خانواده، این طور بیان می شود که مهریه به هر اندازه که باشد، مرد فقط ملزم به پرداخت تا حداکثر یکصد و ده سکه است و برای مابقی مهریه، شوهر تکلیفی ندارد.

در واقع اگر میزان مهریه تعیین شدن برای زوجه، بیش از یکصد و ده سکه باشد، ابتدا 110 سکه آن پرداخت شده که اگر شوهر از پرداخت آن، امتناع کند، طبق قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی با او برخورد می شود.

بنابراین با فرض این که مهریه زن، حداکثر تا 110 سکه تعیین شده است، با مطالبه از طرف زوجه، زوج تقاضای اعسار می نماید و چنانچه معسر شناخته نشود و یا در صورت تقسیط مهریه، شوهر باز هم از پرداخت آن خودداری کند، در این شرایط، مرد به زندان می رود. البته که ضمانت اجرای کیفری حبس برای مهریه ای که به صورت عندالمطالبه بوده، در نظر گرفته شده است.

اقساطی شدن پرداخت مهریه عندالمطالبه

در سالیان اخیر، نرخ بالای تورم و افزایش بی سابقه قیمت طلا و سکه، سبب شده است که تقاضا برای اقساطی شدن پرداخت مهریه، روند صعودی داشته باشد. علی رغم این که طبق قانون، الزامی برای تعیین مهریه به عنوان سکه و طلا نیست، اما در عرف، سکه طلا برای مهریه، در نظر گرفته می شود. مهریه به عنوان یک دین، برعهده شوهر است و نحوه پرداخت آن به صورت کامل و یکجا و یا به صورت چند مرحله و اقساطی انجام می شود.

امکان تقسیط برای پرداخت مهریه عندالمطالبه وجود دارد و پرداخت قسطی، تغییری در ماهیت مهریه، ایجاد نمی کند. تنها به جای آن که مرد، به صورت یکجا، مهریه را بپردازد، به صورت ماهانه و یا سالانه بخشی از آن را پرداخت می کند.

با توجه به این توضیحات، اگر زوجه، مهریه را به اجرا بگذارد و در مقابل نیز شوهر توان پرداخت آن را نداشته باشد، بحث تقسیط مهریه مطرح می شود. شوهر محکوم به پرداخت مهریه شده است و از طرفی، اموال و میزان درآمد کافی ندارد تا بتواند همه مهریه مطالبه شده را به صورت یکجا پرداخت کند. در این صورت درخواست اعسار می دهد تا پرداخت آن به صورت اقساطی شود.

البته اموال مرد به عنوان مستثنیات دین، جدای از این مباحث بوده و به عنوان تمکن مالی مرد برای پرداخت مهریه به زن، تلقی نمی شود. البته معسر بودن شوهر، بستگی به نظر دادگاه دارد و اگر قاضی با بررسی وضعیت مالی مرد، تشخیص بدهد که او توان پرداخت یکجا مهریه را ندارد، درخواست اعسار وی را پذیرفته و بر اساس توان او اقساط را ماهانه و یا سالانه به تعداد مشخصی سکه، تعیین می کند.

حق حبس زوجه در مهریه عندالمطالبه

حق حبس، امتیازی است که قانونگذار برای زن به جهت عدم دریافت مهریه در نظر گرفته است. قانون مدنی، عنوان کرده است که تا زمانی که زن، از شوهر مهریه دریافت نکرده است، امکان خودداری از تمکین را دارد. اما تمکین نکردن در قبال عدم دریافت مهریه، شرایطی دارد و در هر صورتی، زن اختیار عمل نکردن به تکالیف زناشویی را ندارد.

یکی از شرایط آن، حال بودن مهریه است. به این صورت که زن برای اجرای حق حبس، مهریه او باید به صورت عندالمطالبه باشد. در واقع اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زوجه به جهت این که مهریه، دریافت نکرده است، حق خودداری از تمکین عام و خاص را دارند.

شرط دیگر اجرای حق حبس زن، این است که زن در گذشته از همسر خود تمکین نکرده باشد. در واقع سابقه تمکین زن مانع از برخورداری چنین حقی است. به طور مثال، زوجه به خوست همسر خود، تمکین خاص یا همان برقراری رابطه جنسی، داشته است و همین موضوع، حق حبس زوجه را از بین می برد.

نکته حقوقی: حتی اگر مهریه زن حال باشد، تمکین از شوهر منجر به اسقاط حق حبس زن شده و در این صورت اگر مانع شرعی برای تمکین نداشته باشد، زن باید تمکین عام و خاص از همسر خود، داشته باشد.

لازم به ذکر است که برای شرایط حق حبس در مهریه عندالمطالبه، زوجه نباید قبلا برای مهریه خود، اقدام کرده باشد. همه این موارد، برای اجرای حق حبس زن، لازم است که به صورت یکجا، وجود داشته باشد.

حق حبس در مهریه عندالمطالبه چگونه اجرا می شود؟

با توجه به شرایطی که برای حق حبس زن عنوان شد، اگر تمامی آن شرایط وجود داشته باشد، زوجه می تواند با موارد عدم تمکین از همسر، چنین حقی را به اجرا بگذارد.

در یک حالت، زن می تواند به دلیل آن که مهریه، دریافت نکرده است، در منزل شوهر، سکونت نداشته باشد. زوجه برای انجام چنین رفتاری، مدعی است که شوهر تا زمان پرداخت مهریه، به دلیل برخورداری از حق حبس، تمایلی برای سکونت در منزل وی ندارد.

نکته حقوقی: با توجه به این که تمکین نکردن زن، دلیل موجهی دارد و از طرفی، زوجه، ناشزه محسوب نمی شود، همه این موارد مانع از تحقق نفقه به زن نیست. همانطور که قانون مدنی نیز حق حبس زن را سبب عدم تعلق نفقه به زن، ندانسته است و چه بسا شوهر همچنان موظف به تامین هزینه های زندگی همسر است.

در عین حال که زن، از سکونت داشتن در منزل همسر، خودداری می کند و به نوعی در حال اجرای حق حبس است، می تواند از طریق مراجعه به اجراییات ثبت، مهریه را به اجرا بگذرد.

لازم به ذکر است که در قانون، مدت مشخصی برای اجرا این حق، تعیین نشده است و تا زمانی که شوهر، مهریه زن را پرداخت ننماید و زن نیز از شوهر، تمکین نداشته باشد، ادامه دارد. مگر این که زن و شوهر برای پرداخت مهریه به توافق برسند و طی آن، زن از شوهر تمکین کند که در این شرایط، حق حبس زن از بین می رود.

چند نکته مهم پیرامون مهریه عندالمطالبه

در قانون جدید، یکسری قوانین مهریه، دستخوش تغییراتی شده است که در ادامه به ذکر چند نکته حقوقی مهم در این زمینه، می پردازیم.

• چنانچه مهریه ای که برای زن تعیین شده باشد، وجه رایج باشد، در زمان مطالبه آن توسط زوجه، بر اساس تغییر شاخص سالانه پول که قابل ارائه توسط بانک مرکزی است، محاسبه می شود.
• در زمان بررسی اموال و دارایی شوهر، اموال او که به عنوان مستثنیات دین شناخته می شوند، نمی تواند برای وصول مهریه، توقیف شوند.
• مازاد بر یکصد و ده سکه مهریه، در صورت عدم پرداخت، مجازات حبس وجود ندارد. در این صورت، زن نمی تواند برای مهریه بیش از این مقدار، درخواست حکم جلب همسر و در نهایت زندانی شدن او را داشته باشد.
• در قانون جدید، شوهر تنها می تواند به ازای 110 سکه، تقاضای اعسار از پرداخت مهریه، داشته باشد و به تبع آن، مهریه، قسط بندی می شود.

مشاوره حقوقی تخصصی مهریه

یکی از موضوعات دعاوی خانواده که همواره، سوالات حقوقی زیادی پیرامون آن مطرح می شود، مهریه است. به دلیل آن که یکی از اصلی ترین حقوق زن در ازدواج، مهریه بوده و به دلایل مختلف ممکن است که زن به چنین حق خود نرسد، پرسش های مختلفی در این زمینه ارائه می شود.

به طور کلی، تا زمانی که زن، مهریه خود را بذل ننماید، امکان اسقاط حق مهریه زن نیست. با توجه به این که مهریه عندالمطالبه، به صورت حال بوده و هر زمان که زن اراده کند، می تواند برای درخواست آن از شوهر، اقدام کند، به نوعی شرایط پرداخت را برای مرد، دشوار می کند. در صورتی که شما قصد به اجرا گذاشتن مهریه خود را دارید و یا سوالات زیادی در این زمینه دارید که هنوز پاسخ قطعی در مورد آن، دریافت نکرده اید، می توانید با موسسه حقوقی ترجمان در ارتباط باشید و از خدمات موسسه ما، نهایت استفاده را ببرید.

جمع بندی

مهریه عندالمطالبه، به دلیل ویژگی حال بودن آن، امکان مطالبه آن از طرف زن را در هر زمان، فراهم کرده است. شوهر نیز باید به خواسته همسر خود، احترام بگذارد و مهریه او را پرداخت کند. البته که بیشتر درخواست های مهریه، مربوط به زمانی است که زن و شوهر می خواهند از هم جدا شوند که در هر صورت، زن حق مطالبه مهریه قبل از طلاق را نیز دارد. زوجه تحت شرایطی می تواند به دلیل عدم پرداخت مهریه، همسر خود را زندانی کند. از طرفی نیز زوجه در صورتی که قبلا از زوج، تمکین نکرده باشد و مهریه او حال باشد، می تواند اجرای حق حبس را نیز داشته باشد. زوجه برای آن که بدون دردسر و اتلاف وقت در پروسه اداری اجراییه مهریه، می‌تواند به وکیل متخصص و ماهر در این زمینه مراجعه کند. در هر صورت شما می توانید برای رفع مشکل حقوقی خود در زمینه مهریه، با حمیدرضا ترجمان وکیل پایه یک دادگستری با بیش از دو دهه تجربه، در ارتباط باشید.

سوالات متداول

• مهریه عندالمطالبه چیست؟

نوعی از مهریه است که به محض مطالبه زن، شوهر باید برای پرداخت آن اقدام نماید.

• حق حبس زن در مهریه عندالمطالبه به چه نحوی است؟

در صورت عدم سابقه تمکین زن از شوهر و حال بودن مهریه او، امکان اجرای حق حبس از طرف زن وجود دارد.

• زن برای مطالبه مهریه چه اقدامی را می تواند انجام دهد؟

می تواند با مراجعه به وکیل متخصص و از طریق اجراییه ثبت برای مطالبه مهریه اقدام کند.