عسر و حرج زمانی رخ می دهد که ادامه زندگی مشترک برای یک فرد با رنج، فشار شدید و شرایط غیر قابل تحمل همراه باشد و هیچ امیدی به اصلاح اوضاع نمانده باشد. در چنین مواقعی قانون به فرد اجازه می دهد برای رهایی از این وضعیت، درخواست طلاق عسر و حرج بدهد تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود. این سختی می تواند به دلایل مختلفی مثل خشونت فیزیکی و روحی، اعتیاد خطرناک، ترک زندگی، خیانت، مشکلات شدید مالی یا هر رفتار آزار دهنده دیگر ایجاد شود. هدف این طلاق، حمایت از شخصی است که در رابطه ای گرفتار شده که به جای آرامش، آسیب و ناامنی به همراه دارد. در این مطلب، شرایط دقیق عسر و حرج، راه های اثبات آن در دادگاه و مدارک لازم برای گرفتن طلاق را به شکلی کاملا کاربردی بررسی می کنیم تا با آگاهی کامل مسیر قانونی زندگی جدید را انتخاب کنید.
عسر و حرج چیست؟
عسر و حرج یک مفهوم مهم در فقه اسلامی و حقوق ایران است که وضعیتی را توصیف می کند که فرد در یک رابطه یا تعهد حقوقی به مرحله ای برسد که ادامه آن با رنج شدید، ناامنی یا فشار غیر قابل تحمل همراه باشد. در حقوق خانواده، وقتی زندگی مشترک به جای آرامش، تبدیل به آسیب دائمی گردد و زن ثابت کند که تحمل این شرایط برای او ممکن نیست، قانون شرایط را تحت عنوان عسر و حرج می پذیرد و راه جدایی قانونی یعنی طلاق عسر و حرج را برای او باز می کند.
برای مشاره تخصصی با بهترین وکیل خانواده تهران با 25 سال تجربه، به صفحه بهترین وکیل طلاق در تهران مراجعه کنید.
عسر و حرج فقط به یک دلیل خاص محدود نیست. هر عامل جدی که باعث شود زن کرامت انسانی، امنیت جسمی یا روانی، و حداقل های یک زندگی عادی را از دست بدهد، می تواند مصداق عسر و حرج باشد؛ مثل ضرب و جرح، توهین و تحقیر، اعتیاد خطرناک، روابط نامشروع مرد، ترک زندگی، بیماری های پرخطر، قمار، سوء رفتار مالی یا حتی وابستگی شدید خانواده شوهر که آرامش زن را نابود کند.
در این شرایط، هدف قانون حمایت از زن در برابر آسیب، استرس و زیان جبران ناپذیر است. پس اگر دادگاه با ارائه مدارک معتبر به این نتیجه برسد که ادامه زندگی مشترک برای زن غیر قابل تحمل و مضر است، حکم طلاق صادر می شود و زن می تواند از این چرخه آسیب رها شود و مسیر جدیدی برای زندگی خود بسازد.
عسر و حرج در قانون جمهوری اسلامی ایران
عسر و حرج در قانون جمهوری اسلامی ایران بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ثابت می شود. ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی: «در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورت میسر نشدن طلاق توسط زوج، زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می شود.»
این ماده همان شرایطی را توضیح می دهد، که در آن ادامه زندگی مشترک برای زن با سختی و مشقت غیرقابل تحمل همراه است. در صورت اثبات چنین شرایطی، زن می تواند درخواست طلاق کند.
شروط 12 گانه عسر و حرج
قانون ایران در ماده 1130 به جای محدود کردن عسر و حرج به چند مورد مشخص، این اختیار را به دادگاه داده که بر اساس شروط 12 گانه عسر حرج واقعی زندگی زوجین هر موضوعی را که باعث آسیب جدی و فشار غیر قابل تحمل به زن شود، مصداق عسر و حرج تشخیص دهد. با این حال، رویه قضایی برخی نمونه های روشن از این شرایط را تایید کرده است. در ادامه به بررسی کامل و جامع این شروط 12 گانه عسر و حرج خواهیم پرداخت.
1- ترک زندگی خانوادگی توسط شوهر
وقتی مرد بدون هیچ دلیل قابل قبول، خانه و مسئولیت خود را رها کند و ماه ها زن را در بلاتکلیفی باقی بگذارد، زندگی خانوادگی عملا از هم می پاشد. نبود شوهر یعنی نبود امنیت، نبود تکیه گاه مالی و نبود آرامش روحی. اگر این ترک شش ماه متوالی یا نه ماه ناپیوسته در یک سال اتفاق بیفتد، دادگاه آن را مصداق جدی عسر و حرج می داند چون زن مجبور است بار زندگی را به تنهایی تحمل کند و این وضعیت با ماهیت ازدواج که باید همراهی و حمایت باشد، کاملا در تضاد است.
2- اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا مشروبات الکلی
اگر مرد گرفتار اعتیاد باشد و این اعتیاد به شکل مستقیم بنیان خانواده را نابود کند، مثل فروش وسایل خانه، بی مسئولیتی نسبت به فرزندان یا خشونت خانگی، ادامه زندگی برای زن تبدیل به رنج دائمی می شود. دادگاه زمانی اعتیاد را دلیل عسر و حرج می داند که مرد برای ترک اقدامی نکند یا با وجود تلاش مراکز درمانی، موفق به کنترل خود نشود. چنین شرایطی، زن را در ناامنی جسمی و روانی قرار می دهد و قانون به او حق می دهد از این چرخه آسیب خارج شود.
3- محکومیت قطعی شوهر به حبس
زمانی که مرد به پنج سال یا بیشتر حبس محکوم شود، فرصت زندگی مشترک عملا از بین می رود. زن نه تنها بدون همسر می ماند، بلکه از نظر اقتصادی، اجتماعی و عاطفی نیز با فشار های سنگین روبرو می شود. در این شرایط، قانون نمی خواهد زن قربانی جرم و مجازات شوهر شده و سال ها در انتظار آزادی او نابود شود. به همین دلیل، دادگاه حبس طولانی را یکی از قوی ترین دلایل برای طلاق عسر و حرج می شناسد.
4- سوء رفتار یا ضرب و شتم مستمر شوهر
خشونت فیزیکی، کلامی یا روانی توسط شوهر، زندگی را نه تنها سخت، بلکه تهدید کننده سلامت زن می کند. طعنه و تحقیر دائمی، تهدید به آسیب، محدود کردن زن از ارتباطات خانوادگی یا ضرب و جرح مداوم، باعث از بین رفتن امنیت و کرامت انسانی زن می شود. دادگاه این رفتار ها را به عنوان یکی از مهم ترین مصادیق عسر و حرج می پذیرد چون زن نباید در ازدواج مجبور به تحمل ترس، درد و بی احترامی باشد.
5- ابتلای شوهر به بیماری های صعب العلاج روانی یا مسری
اگر مرد به بیماری جسمی یا روانی مبتلا شود که درمان ندارد یا زندگی زن را با خطر جدی مواجه کند، ادامه زندگی مشترک بر اساس عقل و انصاف قابل انتظار نیست. بیماری هایی که باعث پرخاشگری، رفتار های غیر قابل کنترل یا احتمال انتقال بیماری به زن می شود، از مصادیق عسر و حرج هستند. قانون نمی خواهد سلامت زن قربانی شرایط ناخواسته ای شود که کنترل آن دست او نیست.
6- عدم پرداخت نفقه و تامین هزینه های زندگی
یکی از ساده ترین و در عین حال محکم ترین ادله عسر و حرج، ترک انفاق است. وقتی مرد وظیفه قانونی تامین معاش را انجام نمی دهد، یعنی غذا، پوشاک، درمان و حتی محل زندگی را به زن نمی دهد، زن در شرایطی قرار می گیرد که تحمل آن غیر منطقی و غیر انسانی است. اگر این ترک نفقه حداقل شش ماه ادامه یابد یا به شکل مداوم و تکراری باشد، دادگاه آن را مصداق روشن فشار غیر قابل تحمل دانسته و حق طلاق را برای زن قائل می شود. زن می تواند با پرینت شکایت ترک انفاق، حکم محکومیت شوهر یا عدم پرداخت حقوق مالی این وضعیت را ثابت کند.
7- غیبت طولانی و بی خبری از شوهر
گاهی مرد بدون هیچ حرفی و بدون اعلام دلیل، ناپدید می شود. نه سرپرستی، نه محبت، نه حضور. زن مانده و دنیایی از نگرانی. اگر این غیبت طولانی مدت باشد و راه ارتباطی با مرد پیدا نشود، دادگاه این وضعیت را از بین رفتن رابطه زوجیت می داند. در این موارد، پس از طی کردن مراحل آگهی و ابلاغ قانونی، زن می تواند با استناد به این وضع، طلاق خود را بگیرد. این مورد نیز به دلیل اثر شدید بر روح و روان زن، از مصادیق بارز عسر و حرج محسوب می شود.
8- اشتغال شوهر به مشاغل یا رفتاری که حیثیت خانواده را خدشه دار کند
اگر شغل، روابط اجتماعی یا فعالیت های مرد به گونه ای باشد که موجب بی آبرویی و آسیب اجتماعی به زن شود، دادگاه به این موضوع به عنوان دلیل مشروع جدایی نگاه می کند. مثلا اشتغال شوهر به فعالیت های خلاف اخلاق یا جرم هایی مانند قاچاق، ارتباط با باند های خطرناک، یا حضور در محل هایی که حیثیت خانوادگی را زیر سوال ببرد. قانون نمی پذیرد که زن مجبور باشد تاوان رفتار های ناهنجار شوهر را بپردازد.
9- ازدواج مجدد شوهر بدون رضایت زن
قوانین ایران چندهمسری را تنها زمانی مجاز می دانند که مرد رضایت همسر اول یا حکم دادگاه را داشته باشد. اگر مرد بدون رعایت این شرط ازدواج مجدد کند، عدالت خانوادگی از بین می رود و زن در معرض تبعیض، بی توجهی و رنج روانی شدید قرار می گیرد. به همین دلیل، این مورد از قوی ترین دلایل عسر و حرج شناخته شده و زن می تواند با ارائه سند ازدواج دوم برای طلاق اقدام کند.
10- عقیم بودن یا ناتوانی جنسی شوهر
اگر مرد به دلیل مشکلات جسمی یا جنسی نتواند نقش خود را در ایجاد خانواده و فرزند آوری انجام دهد و این وضعیت قابل درمان نباشد، زن از حق درخواست طلاق برخوردار خواهد شد. چون این امر مستقیما هدف مهم ازدواج یعنی تشکیل و رشد خانواده را مختل می کند. دادگاه معمولا با گزارش پزشکی قانونی این وضعیت را احراز می کند.
11- جنون شوهر پس از ازدواج
اگر مرد پس از تشکیل زندگی مشترک دچار جنون شود و امکان درمان موثر وجود نداشته باشد، زن حق دارد از این رابطه آسیب زا خارج شود. چون سلامتی و امنیت، اساس زندگی مشترک است و زن نباید قربانی بیماری غیر قابل کنترل همسر شود. این موضوع نیز با مدارک پزشکی معتبر قابل اثبات است.
12- سایر شروط ضمن عقد یا توافق های قانونی
علاوه بر موارد بالا، هر شرط دیگری که زن هنگام عقد در سند نکاح یا عقد خارج لازم گرفته باشد، اگر نقض شود، زن حق طلاق دارد. مثلا:
-
حق تحصیل
-
حق اشتغال
-
حق خروج از کشور
-
حق انتخاب محل سکونت
نقض هر یک از این حقوق می تواند برای زن فشار و محدودیت جدی ایجاد کند که دادگاه در نهایت آن را مصداق عسر و حرج خواهد شناخت.
عسر و حرج مهریه چیست؟
عسر و حرج مهریه به شرایطی اشاره دارد که در آن زن بخش یا تمام مهریه خود را برای رها شدن از زندگی مشترک می بخشد. در واقع بخشش مهریه برای جدایی، می تواند دلیلی بر غیرقابل تحمل بودن ادامه زندگی مشترک باشد.
با این حال، صرفا بخشش مهریه به تنهایی برای اثبات این قاعده قانونی کافی نیست. زن باید دلایل و مستندات کافی مبنی بر وجود شرایط سخت و غیرقابل تحمل در زندگی مشترک ارائه دهد تا دادگاه بتواند بر اساس آن ها حکم طلاق را صادر کند. به برای مثال، سوء رفتار مستمر زوج، اعتیاد، ترک زندگی خانوادگی و موارد مشابه که نیاز به اثبات در دادگاه دارند.
بنابراین هرچند که بخشش مهریه، می تواند به عنوان یکی از نشانه های عسر و حرج، توجه دادگاه را جلب کند، اما برای صدور حکم نهایی طلاق، باید دلایل و مستندات کافی در خصوص شرایط غیرقابل تحمل زندگی مشترک ارائه شود. در این شرایط مشاوره با یک وکیل خانواده با تجربه، این مسیر پیچیده را بسیار تسهیل می کند.
راه های اثبات عسر و حرج
طلاق عسر و حرج زمانی مطرح می شود که زن بتواند ثابت کند ادامه زندگی مشترک برای او غیر قابل تحمل است و تحمل وضعیت موجود باعث آسیب جدی جسمی، روانی یا مالی می شود. اما مهم ترین چالش در این نوع طلاق، اثبات ادعا در دادگاه است. قاضی تا زمانی که با مدارک معتبر و شواهد دقیق مواجه نشود، نمی تواند صرفا براساس گفته های طرفین حکم طلاق صادر کند. بنابراین زن باید با ارائه اسناد و مدارک قابل قبول قانونی، نشان دهد که شرایط او از حد عادی اختلاف های زناشویی فراتر رفته و به نقطه ای رسیده که ادامه زندگی به معنای از بین رفتن امنیت و کرامت انسانی او است. راه های اثبات عسر و حرج بسته به نوع مشکل متفاوت است، اما تمامی آن ها باید واقعیت زندگی زن را به زبانی حقوقی و قابل استناد در دادگاه ترجمه کنند. در ادامه، مهم ترین ابزار های قانونی برای اثبات عسر و حرج را به صورت کامل و کاربردی بررسی خواهیم کرد تا مسیر موفقیت در این دعوا روشن تر شود.
1- شهادت شهود
شهادت شهود یکی از مهم ترین و قابل استناد ترین راه های اثبات عسر و حرج در دادگاه است، به خصوص زمانی که زن مدارک مکتوب کافی ندارد. شاهدانی مانند همسایه ها، دوستان نزدیک یا اعضای خانواده که از اختلافات، خشونت، ترک زندگی یا رفتار های آزار دهنده مرد اطلاع دارند، می توانند واقعیت زندگی زن را برای قاضی آشکار کنند. حضور شهود در جلسات دادگاه یا ثبت اظهارات آن ها در صورتجلسه رسمی، باعث می شود ادعای زن از حالت شخصی خارج شود و به دلیل محکم قضایی تبدیل گردد. هر چه تعداد و اعتبار اجتماعی شهود بیشتر باشد، احتمال اثبات عسر و حرج نیز بالاتر می رود.
2- مدارک و مستندات پزشکی
اگر زن تحت فشار های جسمی یا روانی ناشی از رفتار مرد قرار گرفته باشد، گواهی های پزشکی قانونی، پرونده های درمانی و گزارش های متخصصان روانپزشکی یکی از مهم ترین دلایل قانع کننده برای دادگاه محسوب می شوند. این مدارک می توانند نشان دهند که زندگی مشترک به سلامت زن آسیب زده و ادامه آن برای او خطرناک است. برای مثال، زخم های ناشی از ضرب و جرح، حملات عصبی، افسردگی شدید یا اضطراب ناشی از خشونت روانی همگی به عنوان آثار عینی عسر و حرج مورد توجه قاضی قرار می گیرند.
3- سوابق کیفری و قضایی
زمانی که مرد به جرایمی مانند ضرب و جرح، توقیف اموال، سرقت، خیانت در امانت یا جرایم امنیتی محکوم شده باشد، این موضوع نشان می دهد که زن در فضایی نا امن و پر خطر زندگی می کند. همچنین محکومیت قطعی به حبس طولانی یکی از قوی ترین دلایل طلاق عسر و حرج است، زیرا عملا زندگی مشترک را از بین می برد. ارائه کیفرخواست ها، آرای نهایی دادگاه های کیفری و سوابق اجرایی، تصویر روشنی از وضعیت خطرناک مرد برای قاضی ترسیم می کند.
4- مدارک مربوط به اعتیاد زوج
اعتیاد خطرناک مرد به مواد مخدر یا الکل، نه تنها امنیت خانواده را تهدید می کند بلکه می تواند موجب فقر، خشونت و فروپاشی اخلاقی خانه شود. ارائه آزمایش ها، گزارش های مراکز ترک، اظهارات بستگان، پرونده های پلیس درباره نزاع یا خرید و فروش مواد، همگی می توانند اعتیاد غیر قابل کنترل را ثابت کنند. اگر مرد حاضر به ترک نباشد یا چندین بار ترک ناموفق داشته باشد، دادگاه احتمال بروز آسیب دائم به زن را بسیار جدی می داند.
5- مدارک مربوط به ترک زندگی خانوادگی
وقتی مرد برای مدت طولانی زندگی را رها کند، زن از حمایت عاطفی و مالی محروم می شود و همین موضوع به تنهایی می تواند دلیل محکم طلاق عسر و حرج باشد. برای اثبات ترک زندگی، زن می تواند از اظهارنامه های رسمی، گزارش های کلانتری، شهادت همسایگان و عدم رد پای مرد در محل سکونت استفاده کند. هر مدرکی که ثابت کند مرد در کنار خانواده و خانه حضور ندارد و زن مجبور است به تنهایی بار زندگی را تحمل کند، برای دادگاه بسیار اثر گذار است.
طلاق عسر و حرج چه قدر طول می کشد؟
رسیدگی به طلاق عسر و حرج بسته به شرایط پرونده، همکاری طرفین و حجم مدارک ارائه شده می تواند کوتاه یا بسیار طولانی باشد. اگر زن مدارک قوی و مستند برای اثبات آزار، اعتیاد، ترک زندگی یا هر مصداق دیگر داشته باشد، روند رسیدگی سریع تر پیش می رود و معمولا بین ۶ تا ۱۲ ماه زمان نیاز است. اما اگر ادله نیاز به کارشناسی، شهادت شهود، استعلام سوابق، تعیین نفقه و حضانت و ارجاع های متعدد به مشاوره و داوری داشته باشد، پرونده می تواند بیش از ۱۸ ماه یا حتی چند سال طول بکشد.
مرحله تجدید نظر نیز در بسیاری از پرونده ها مطرح می شود و باید ۳ تا ۹ ماه برای آن در نظر گرفت. نکته مهم این است که اگر زن با خطر جانی مواجه باشد، می تواند درخواست رسیدگی فوری برای جلوگیری از آسیب یا تکرار خشونت ثبت کند و دادگاه موظف است با اولویت بالا پرونده را بررسی کند.
در مجموع مدت زمان طلاق عسر و حرج به سه عامل کلیدی وابسته است:
-
قدرت و کیفیت مدارک
-
میزان همکاری و یا کارشکنی شوهر
-
روند اداری و حجم پرونده های دادگاه خانواده
نمونه دادخواست طلاق عسر و حرج
در ادامه نمونه دادخواست طلاق عصر و حرج را برای شما قرار دادیم. توجه کنید که مشاوره با یک وکیل خانواده متخصص می تواند در تهیه و تنظیم دقیق این دادخواست و پیگیری مؤثر آن مفید باشد.
ریاست محترم دادگاه خانواده
با سلام،
احتراماً به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی زوجه……………………………………] به شماره ملی [شماره ملی زوجه………………………………….] و به نشانی [نشانی زوجه………………………………….]، همسر آقای [نام و نام خانوادگی زوج………………………………….] به شماره ملی [شماره ملی زوج………………………………….] می باشم که در تاریخ [تاریخ ازدواج………………………………….] به عقد دائم ایشان درآمده ام. متأسفانه به دلایل زیر، ادامه زندگی مشترک برای اینجانب با مشقت و دشواری غیرقابل تحمل همراه است:
1. [توضیح مورد اول، مثلاً: ترک زندگی خانوادگی توسط زوج به مدت هشت ماه بدون عذر موجه…………………………………..]
2. [توضیح مورد دوم، مثلاً: اعتیاد شدید زوج به مواد مخدر و امتناع از ترک آن…………………………………..]
3. [توضیح مورد سوم، مثلاً: ضرب و شتم مکرر اینجانب توسط زوج که منجر به ثبت شکایات متعدد در مراجع قضایی شده است…………………………………..]
با توجه به موارد مذکور و به استناد ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، تقاضای صدور حکم طلاق به دلیل عسر و حرج و همچنین کلیه حقوق قانونی و شرعی مربوطه را دارم.
با احترام،
[امضا………………………………….]
استشهادیه عسر و حرج
برای اثبات عسر و حرج در دادگاه، ارائه مدارک و شواهد معتبر از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از این مدارک، استشهادیه محلی است که توسط افرادی که از نزدیک با شرایط زندگی زوجین آشنا هستند، تنظیم و امضا می شود. شما می توانید برای دریافت بهترین نمونه این سند، به صفحه بهترین متن استشهادیه مراجعه کنید.
نحوه تنظیم استشهادیه عسر و حرج
برای تهیه استشهادیه، ابتدا باید متنی شامل مشخصات کامل زوجه (نام، نام خانوادگی، شماره ملی و آدرس)، مشخصات کامل زوج و شرح دقیقی از مشکلات و مصادیق عسر و حرج (مانند ترک زندگی توسط زوج، اعتیاد، سوء رفتار و عدم پرداخت نفقه) به همراه مدت زمان وقوع این مشکلات تهیه شود. پس از تنظیم متن، لازم است افرادی که از شرایط زندگی زوجین مطلع هستند، مانند همسایگان، بستگان و دوستان، متن را مطالعه کرده و در صورت تأیید، آن را امضا کنند. برای افزایش اعتبار استشهادیه، باید آن را در یک دفترخانه اسناد رسمی ثبت و تأیید کرد.
توجه کنید که تعداد شهود باید حداقل دو نفر باشد، اما حضور تعداد بیشتر می تواند به تقویت مدارک کمک کند؛ شهود باید از شرایط زندگی زوجین مطلع بوده و توانایی حضور در دادگاه برای شهادت را داشته باشند و در نهایت استشهادیه باید به همراه سایر مدارک (مانند گزارش های پزشکی قانونی، شکایات ثبت شده، احکام قضایی مرتبط) به دادگاه ارائه شود.
نمونه ای از متن استشهادیه عسر و حرج
بسمه تعالی
استشهادیه
اینجانبان امضاکنندگان ذیل گواهی می دهیم که خانم [نام و نام خانوادگی زوجه………………………………….]، همسر آقای [نام و نام خانوادگی زوج………………………………….]، در مدت [مدت زمان………………………………….] با مشکلات و مشقت های زیر در زندگی مشترک مواجه بوده است:
1. [شرح مشکل اول، مثلاً: ترک زندگی خانوادگی توسط زوج به مدت هشت ماه بدون عذر موجه. ………………………………….]
2. [شرح مشکل دوم، مثلاً: اعتیاد شدید زوج به مواد مخدر و امتناع از ترک آن…………………………………..]
3. [شرح مشکل سوم، مثلاً: ضرب و شتم مکرر زوجه توسط زوج که منجر به ثبت شکایات متعدد در مراجع قضایی شده است…………………………………..]
ما با اطلاع کامل از مسئولیت شرعی و قانونی خود، این موارد را تأیید می نماییم.
1. نام و نام خانوادگی: [نام شاهد اول………………………………….]
– شماره ملی: [شماره ملی شاهد اول………………………………….]
– آدرس: [آدرس شاهد اول………………………………….]
– امضا: ………………………………….
2. نام و نام خانوادگی: [نام شاهد دوم………………………………….]
– شماره ملی: [شماره ملی شاهد دوم………………………………….]
– آدرس: [آدرس شاهد دوم………………………………….]
– امضا: ………………………………….
3. نام و نام خانوادگی: [نام شاهد سوم………………………………….]
– شماره ملی: [شماره ملی شاهد سوم………………………………….]
– آدرس: [آدرس شاهد سوم………………………………….]
– امضا: ………………………………….
تاریخ: [تاریخ تنظیم استشهادیه………………………………….]
نمونه رای دادگاه برای عسر و حرج
در تاریخ ۹۳/۱۰/۱۳ خانم ر. ط. بطرفیت همسرش آقای ع. الف. دادخواستی بخواسته صدور حکم طلاق تقدیم و در متن دادخواست توضیح داده که بموجب سند نکاحیه پیوست در تاریخ ۱۳۷۰/۹/۱۶ با خوانده ازدواج دائم نموده ام متأسفانه مدتی است خوانده اعتیاد شدید به تریاک و شیشه پیدا کرده و مصرف مینماید و نفقه اینجانب و فرزندانم را پرداخت نمی نماید لذا با امعان نظر به عسروحرج اینجانب صدور حکم طلاق مورد استدعاست مرکز مشاوره خانواده در گزارش تقدیمی خود نتیجه مشاوره را بعلت عدم همکاری زوج عدم حصول سازش بین طرفین اعلام داشته است. دادخواست مطروح در شعبه اول دادگاه حقوقی شهرستان الف. ثبت و مورد رسیدگی قرار میگیرد جلسه اول دادرسی بتاریخ ۹۴/۳/۳ با حضور زوجین تشکیل گردید در این جلسه زوجه خواهان اظهار میدارد خواسته بشرح دادخواست تقدیمی است در تاریخ ۷۰/۹/۱۶ با مهریه هفت میلیون ریال وجه با هم ازدواج دائم نمودیم و حاصل این ازدواج سه فرزند باسامی ش. ۲۱ ساله و فرشته ۱۸ ساله و ف. ۱۰ ساله است و بخاطر اعتیاد شدید ایشان به تریاک و بعد شیشه و نیز بخاطر اینکه امنیت جانی نداشتم در تاریخ ۹۲/۱۰/۱۰ خودم ایشان را از منزل بیرون کردم و بچه ها پیش خودم زندگی می کنند و بلحاظ اینکه در عسروحرج زندگی میکنم تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش جهت جاری شدن صیغه طلاق دارم. در خصوص نفقه و اجرت المثل جداگانه پرونده دارم در حال رسیدگی است و مهریه ام را به اجرا گذاشته ام و تمام آن را با حکم دادگاه دریافت کرده ام. خوانده دفاعاً اظهار میدارد بنده اظهارات همسرم را قبول ندارم نه شیشه مصرف می کنم و نه او را تهدید کرده ام و حاضر به طلاق دادن ایشان نمی باشم به بهزیستی هم مراجعه کرده ام و در جلسات مشاوره شرکت کرده ایم خواهان مجدداً گفته است سالهاست که با ایشان طلاق عاطفی گرفته ایم و او کلاً بمن محل نمیگذارد و روی خوش از ایشان ندیدم بخاطر اخلاق بدش طلاق میخواهم سپس دادگاه قرار ارجاع امر بداوری صادر و بمرجع انتظامی مأموریت داده تا در محل زندگی زوج تحقیق نماید آیا نامبرده اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان دارد یا خیر. متعاقباً زوجین هر یک داور خود را تعیین و معرفی نموده اند. در گزارش مورخ ۹۴/۵/۱۴ مأمورین انتظامی اعلام شده که پس از تحقیق از اهالی و کسبه محل همگی اظهار نمودند که خودمان به چشم ندیده ایم که نامبرده (ع. الف. ) مواد مصرف نماید ولی فهمیدیم و به ما گفته اند که مواد مصرف می کند و هم چنین چهره وی مشکوک میزند که مواد مصرف می کند و نیز با افراد ناباب و معتاد به مواد همنشینی دارد. داوران منتخب زوجین هر یک نظریه کتبی خود را تقدیم داشته اند که حاکی از عدم حصول سازش بین طرفین می باشد. زوجه به پیوست لایحه مورخ ۹۴/۱۰/۱۳ تصویر دو فقره دادنامه صادره از شعبه اول دادگاه حقوقی شهرستان الف. را تقدیم داشته که حاکیست خوانده (زوج) بموجب دادنامه شماره ۶۶۷ مورخ ۱۳۹۳/۷/۲۸ به پرداخت مهریه ما فی القباله درحق زوجه محکوم و هم چنین بموجب دادنامه شماره ۶۷۷ مورخ ۹۴/۷/۲۶ به پرداخت مبلغ مبلغ ۲۲۴/۵۴۲/۰۰۰ ریال بابت اجرت المثل و مبلغ ۴۴/۷۰۰/۰۰۰ ریال بابت نفقه معوقه از تاریخ ۹۲/۱/۱ لغایت ۹۳/۱۰/۱۵ در حق زوجه و نیز به پرداخت نفقات جاریه فرزندان مشترک بمبلغ معینه محکوم گردیده است در جلسه بعدی دادرسی بتاریخ ۹۴/۱۱/۱۹ که فقط با حضور زوجه خواهان و مشاور قضائی دادگاه تشکیل گردیده زوجه اظهار میدارد رأی صادره در مورد مهریه اجرا شده و بابت مهریه سه دانگ منزل بنام من گردیده است در این خصوص ادعائی ندارم در خصوص نفقه و اجرت المثل پرونده به اجرای احکام ارسال شد ولی هنوز پرداخت نشده و شوهرم درخواست اعسار از پرداخت داده که در حال رسیدگی است. دادگاه پس از اظهارنظر قاضی مشاور، ختم رسیدگی را اعلام و بموجب دادنامه شماره ۱۱۸۱ مورخ ۱۳۹۴/۱۱/۲۵ پس از ذکر خواسته زوجه خواهان و توضیحات بعدی ایشان و مدافعات خوانده با توجه به محتویات پرونده و صرفنظر از اعتیاد یا عدم اعتیاد خوانده به مواد مخدر چون حسب دادنامه شماره ۶۷۷ مورخ ۹۴/۷/۲۶ اصداری از همین دادگاه که قطعیت یافته زوج از پرداخت حقوق مالی زوجه و نفقه فرزند مشترک تعلل نموده لذا بند یک شرط ضمن العقد را محرز تشخیص و با توجه به نظریه مشاور دادگاه مستنداً به مواد ۲۴ و ۲۵ و ۲۶ و ۲۹ و ۳۶ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ و مواد ۱۱۳۳ و ۱۱۱۹ و ۱۱۴۳ و ۱۱۴۴ و ۱۱۴۵ قانون مدنی حکم به احراز شرایط اعمال وکالت در طلاق به منظور اجرای صیغه طلاق صادر و به زوجه اجازه داده حداکثر ظرف مهلت سه ماه از تاریخ قطعیت این رأی یا ابلاغ رأی قطعی به یکی از دفاتر رسمی ثبت طلاق مراجعه و نسبت به اجرای صیغه طلاق (به صورت رجعی یا ضمن بذل قسمتی از حقوق مالی خود و قبول ما بذل بوکالت از شوهرش به صورت خلعی) اقدام نماید و چون فرزندان مشترک همگی بالغ و کبیر می باشند دادگاه در این موارد فارغ از اتخاذ تصمیم می باشد. پس از ابلاغ رأی صادره زوج بتوسط وکیل خود نسبت به آن تجدیدنظرخواهی نموده که پس از طی تشریفات قانونی شعبه چهارم دادگاه تجدیدنظر استان یزد در وقت فوق العاده بموضوع رسیدگی و طی دادنامه شماره ۱۳۸ ـ ۹۵ مورخ ۱۳۹۵/۲/۱۲ با استدلال اینکه زوجه هیچگونه دلیلی دال بر محکومیت زوج راجع به اعتیاد مضر به اساس زندگی خانوادگی و دشوار بودن ادامه زندگی ارائه نکرده است و در مورد حکم صادره راجع به نفقه زوجه نیز دلیلی بر استنکاف زوج از پرداخت نفقه که موید تحقق بند یک از شروط ضمن العقد باشد ارائه نشده است و پس از صدور دادنامه تجدیدنظرخواسته، مورد اعتراض زوجه (خواهان بدوی) قرار نگرفته است اما بلحاظ اینکه امکان زوج به پرداخت نفقه وجود دارد و ایضاً سایر حقوق زوجه نیز ممکن است لذا دادگاه تجدیدنظرخواهی تجدیدنظرخواه را وارد تشخیص و باستناد مواد ۱۹۷ و ۳۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته حکم به بطلان دعوی خواهان بدوی صادر نموده است. دادنامه اخیر در تاریخ ۱۳۹۵/۲/۲۲ به زوجه ابلاغ شد و نامبرده در تاریخ ۱۳۹۵/۲/۲۸ با تقدیم دادخواست و لایحه فرجامی نسبت به آن فرجامخواهی نموده که پس از تبادل لوایح و وصول پرونده به دیوان عالی کشور جهت رسیدگی به این شعبه ارجاع گردیده است لوایح طرفین بهنگام شور قرائت میگردد.هیأت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای حسن عباسیان عضو ممیز و ملاحظه اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رأی می دهد.
رأی شعبه دیوان عالی کشور
محتویات پرونده حاکی از آنست که زوجه فرجامخواه بشرح دادخواست بدوی بلحاظ اعتیاد شدید زوج فرجامخوانده به مواد مخدر و عدم پرداخت نفقه همسر و فرزندان از طرف نامبرده و مآلاً عسروحرج خود در زندگی مشترک صدور حکم طلاق را درخواست نموده است. اگرچه محکومیت زوج فرجامخوانده به پرداخت نفقه معوقه زوجه و نفقات جاریه فرزندان مشترک طی دادنامه شماره ۶۷۷ مورخ ۱۳۹۴/۷/۲۶ شعبه اول دادگاه حقوقی شهرستان الف. که در جریان رسیدگی بدعوی طلاق مطروحه از طرف زوجه مورد مطالبه و مآلاً مورد حکم قرار گرفته نمی تواند تحقق بند یک شرط ضمن العقد را اثبات نماید چه آنکه شرط ضمن العقد در صورتی می تواند موجب اعمال وکالت در طلاق از طرف زوجه بوده باشد که قبل از تقدیم دادخواست طلاق از طرف زوجه محقق شده و به اثبات رسیده باشد ولی با اثبات عدم پرداخت نفقه زوجه از طرف زوج و عدم امکان اجرای حکم محکمه در جریان رسیدگی بدعوی طلاق مطروحه، موضوع قابل انطباق با ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی بوده و از این طریق عسروحرج زوجه قابل احراز خواهد بود و از طرفی هم زوجه فرجامخواه در مراحل دادرسی و لایحه جوابیه تجدیدنظر و حتی لایحه فرجامی بر اعتیاد شدید شوهرش به مواد مخدر و تأثیر عوارض سوء ناشی از آن در زندگی مشترک که مآلاً موجب اخراج زوج از زندگی مشترک گردیده تأکید موکد داشته است لذا جهت روشن شدن قضیه و تشخیص و احراز استحقاق زوجه فرجامخواه بر خواسته طلاق مطروحه ضرورت قانونی دارد که دادگاه محترم تجدیدنظر اولاً: پرونده مربوط به دادنامه فوق الذکر و نیز پرونده اجرائی مربوط به آن را از مرجع ذیربط مطالبه و پس از وصول ضمن انعکاس خلاصه مفید آنها در صورتمجلس، بررسی و معلوم دارد که آیا دادنامه مزبور به قطعیت رسیده و منتهی به صدور اجرائیه گردیده و نیز اجرائیه به زوج محکوم علیه ابلاغ شده است یا خیر و آیا زوج علیرغم ابلاغ اجرائیه تاکنون نسبت به اجرای حکم صادره و پرداخت نفقه مورد حکم در حق زوجه فرجامخواه اقدام نموده است یا خیر ثانیاً: زوج فرجامخوانده را بدون اطلاع قبلی و بطریق اطمینان بخشی جهت انجام آزمایش مواد مخدر و روانگردان به پزشکی قانونی معرفی و نظریه پزشکی قانونی را در خصوص مورد اخذ نماید ثالثاً: از فرزندان مشترک زوجین که همگی بالغ و کبیر می باشد در خصوص اختلافات فیمابین والدین خود و علت اخراج پدرشان از منزل مشترک و نیز سوابق اعتیاد پدرشان به مواد مخدر و چگونگی اخلاق و رفتار پدرشان نسبت به مادرشان و خود آنان در طول زندگی مشترک و هم چنین در خصوص شغل و حرفه پدرشان و وضعیت مالی او تحقیقات جامع بعمل آورد. رابعاً: چون زوجه در دادخواست فرجامی جهت اثبات موارد ادعائی خود به شهادت شهود استناد نموده لذا از گواهان استنادی زوجه هم وفق مقررات در خصوص منشاء اختلاف طرفین و مدت افتراق جسمانی آنان و اعتیاد زوج به مواد مخدر و چگونگی اخلاق و رفتار او نسبت به زوجه و فرزندان مشترک در ایام زندگی مشترک و شغل و حرفه ایشان و قدرت و توان او در تأمین هزینه زندگی مشترک و نفقات همسر و فرزندانش بطور مبسوط و جامع تحقیق بعمل آورد. و پس از انجام موارد فوق الذکر و تکمیل تحقیقات و رسیدگی سرانجام براساس نتیجه محصله نسبت به صدور رأی مقتضی اقدام نماید. بنابراین دادنامه فرجامخواسته به شماره ۱۳۸ ـ ۹۵ مورخ ۱۳۹۵/۲/۱۲ شعبه چهارم دادگاه تجدیدنظر استان یزد در وضعیت موجود بعلت نقص تحقیقات موثر قابلیت ابرام را ندارد فلذا مستنداً به بند ۵ ماده ۳۷۱ و بند الف ماده ۴۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی ضمن نقض دادنامه مرقوم رسیدگی مجدد به همان دادگاه محترم صادر کننده رأی منقوض ارجاع میگردد تا پس از تکمیل تحقیقات و رسیدگی بشرح مرقوم در فوق نسبت به صدور رأی شایسته اقدام نماید.
عسر و حرج در ملک
این قاعده در حوزه های مختلف حقوقی، از جمله ملک و روابط استیجاری، کاربرد دارد. در زمینه اجاره ملک، قاعده نفی عسر و حرج برای شرایطی است که تخلیه ملک موجب سختی و مشقت غیرقابل تحمل برای مستأجر می شود. به عنوان مثال، ماده ۹ قانون روابط موجر و مستأجر مصوب ۱۳۶۲ بیان می دارد:
«در مواردی که دادگاه تخلیه ملک مورد اجاره را به لحاظ کمبود مسکن موجب عسر و حرج مستأجر بداند و معارض با عسر و حرج موجر نباشد، می تواند مهلتی برای مستأجر قرار دهد.»
این ماده نشان می دهد که در صورت کمبود مسکن و ایجاد سختی برای مستأجر، دادگاه می تواند با در نظر گرفتن شرایط، مهلتی برای تخلیه ملک تعیین کند تا از بروز مشقت جلوگیری شود.
استناد به این قاعده در مسائل ملکی نیازمند ارائه دلایل و مستندات معتبر است که نشان دهنده سختی و مشقت غیرقابل تحمل برای فرد باشد وتصمیم گیری نهایی در این موارد بر عهده دادگاه است.
عسر و حرج در قرارداد
در حقوق قراردادها، عسر و حرج زمانی مطرح می شود که پس از انعقاد قرارداد، شرایطی پیش آید که اجرای تعهدات قراردادی را برای یکی از طرفین با مشقت و دشواری غیرقابل تحمل همراه سازد. این شرایط می تواند ناشی از تغییرات غیرمنتظره در اوضاع و احوال اقتصادی، اجتماعی یا طبیعی باشد که تعادل قراردادی را به طور اساسی مختل می کند.
در نظام حقوقی ایران، اصل بر لزوم اجرای تعهدات قراردادی است و طرفین ملزم به رعایت مفاد قرارداد می باشند. با این حال، در مواردی که اجرای قرارداد باعث سختی و مشقت برای یکی از طرفین شود، امکان تعدیل یا حتی فسخ قرارداد وجود دارد. هرچند قانون مدنی ایران به صورت صریح به قاعده عسر و حرج در قراردادها اشاره نکرده است، اما با استناد به اصول حقوقی و فقهی می توان در موارد خاص از این قاعده استفاده کرد. در این شرایط با مشاوره حقوقی مناسب، نسبت به تعدیل یا فسخ قرارداد اقدام کنید تا از بروز مشکلات حقوقی جلوگیری شود.
به طور خلاصه
عسر و حرج یک قاعده حمایتی در قانون است که به افراد اجازه می دهد از شرایطی که ادامه آن برایشان غیرقابل تحمل است، رهایی یابند. چه در مسائل خانوادگی مانند طلاق، چه در قراردادها و روابط حقوقی دیگر، اگر بتوانید عسر و حرج را اثبات کنید، می توانید از حقوق خود دفاع کرده و مسیر جدیدی را در زندگی تان آغاز کنید. اما نکته مهم این است که اثبات عسر و حرج کار ساده ای نیست و نیاز به مدارک، شواهد و استشهادیه های معتبر دارد.
در این مسیر، داشتن یک وکیل متخصص و با تجربه مانند حمیدرضا ترجمان می تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند. ایشان نه تنها به شما کمک می کند مدارک لازم را جمع آوری کنید، بلکه با آگاهی از قوانین و تجربه در دادگاه، می تواند روند پرونده را تسریع کرده و شانس موفقیت شما را افزایش دهد. اگر فکر می کنید در شرایط عسر و حرج قرار دارید، همین الان از مشاوره رایگان ایشان استفاده کنید.
