حقوق مالی و غیر مالی زن در دوران ازدواج+ مشاوره حقوقی خانواده

هر عقدی یکسری تعهدات و حقوقی را برای طرفین ایجاد می کند که عقد نکاح نیز از این قاعده مستثنی نیست. شوهر در قبال زن و همچنین بالعکس، وظایفی را دارند که باید به درستی اجرا کنند و در صورت عدم انجام وظایف، یقینا در ادامه مسیر زندگی مشترک، روابط زوجیت به خطر می افتد. حقوق زنان یکی از موضوعاتی است که در قانون، به دفعات زیاد، مورد توجه قرار گرفته است و این حقوق می تواند جنبه مالی و یا غیر مالی داشته باشد. در این زمینه، شاید خانم‌هایی باشند که از حق و حقوق خود در دوران ازدواج آگاهی نداشته باشند و مشورت با یک وکیل خانواده بتواند به روشن‌تر شدن این حقوق کمک کند.. بنابراین تا انتهای مطلب، با ما همراه باشید تا به بررسی حقوق زن در ازدواج از جمله مهریه، نفقه، حق اشتغال، حق طلاق و موارد دیگر، بپردازیم.

حقوق زن در ازدواج شامل چه مواردی است؟

حقوقی که در قانون بعد از عقد نکاح برای زن تعیین شده است، مربوط به موضوعات مالی و در مواردی نیز غیر مالی می شود. در بسیاری از موارد این حقوق با سازش و یا توافق طرفین، همراه است که همین موضوع سبب می شود که دیگر شاهد اختلاف در روابط زن و شوهری نباشیم و زندگی مشترک ادامه پیدا کند.

گاها زوجین در رابطه با همین حقوق قانونی خود، دچار اختلاف می شوند و از آن جهت که حق طلاق با مرد است و زنان برای طلاق باید یکسری شرایط با محدودیت بالا داشته باشند، قانون در قبال این حق برای مردان، حقوقی را برای آنها در نظر گرفته است. البته همیشه بین حق و حقوق زن و مرد در قانون، انتقاد های زیادی مطرح می شود که چرا در برخی مواقع، قانون در حمایت از زنان است و در برخی دیگر، از مردان حمایت کرده است.

در هر صورت حقوق زن در ازدواج را می توان به دو دسته کلی حقوق مالی زن و حقوق غیر مالی، تقسیم بندی کرد. مهم ترین حقوق مالی که در دوران زندگی مشترک، برای زنان تعریف شده است، شامل موارد زیر می شود:

• حق مهریه
• حق نفقه
• حق اجرت المثل ایام زوجیت
• تنصیف دارایی همسر
• ارث
• مستمری همسر

حق غیر مالی زوجه در دوران عقد نکاح، موارد ذیل را شامل می شود:

• حق طلاق
• حق تحصیل
• حق اشتغال
• تعیین محل زندگی
• حق سفر

با توجه به اهمیت این موضوع، در ادامه، هر یک از حقوق زنان را مورد بررسی قرار می دهیم تا با شرایطی بهتری با این حقوق، آشنا شوید.

حقوق مالی زوجه در عقد نکاح

با توجه به این که زن و شوهر به صورت مشترک، باهم زندگی می کنند، دانستن حق و حقوق هم امری ضروری است. از طرفی، زن باید نسبت به این حقوق و مقررات آن آگاه باشد تا در صورت تضییع آن از طرف شوهر، بتواند از طریق مرجع قانونی، این حق و حقوق خود را مطالبه کند. شوهر نیز باید از حقوق همسر خود آگاه باشد و اجرای آن را به درستی انجام دهد.

در دوران ازدواج، حقوق مالی زن بیشتر مورد توجه قرار می گیرد و بیشتر پرونده های خانواده نیز در ارتباط با همین دسته از موضوعات است. در واقع پرونده های مربوط به نفقه یا مهریه، در مراجع قضایی نسبت به درخواست هایی مانند تعییر محل سکونت از طرف زوجه یا منع شوهر نسبت به اشتغال زن و مواردی دیگر، بیشتر مطرح می شوند.

زمانی که حقوق زن در زندگی زناشویی، بحث می شود، هم شامل عقد دائم و هم عقد موقت است. البته برخی از این حقوق زن، در عقد موقت شامل او نمی شود. بنابراین در پاسخ به این سوال که حقوق مالی زن در ازدواج، چه مواردی را شامل می شود، ابتدا حق مهریه را مورد بررسی قرار می دهیم و سپس به بررسی سایر حقوق مالی زن، می پردازیم.

حق مهریه زن

اصلی ترین و شاید مهم ترین حقوق هر زنی در زندگی مشترک، مهریه است. در مقابل نیز مهریه وظیفه ای برای شوهر است که به موجب عقد نکاح، باید پرداخت آن را در صورت مطالبه زن، انجام دهد. مهریه جزو حقوق زن در ازدواج است که هم شامل عقد موقت و هم عقد دائم است.

قانونگذار، برای تعیین مهریه عنوان کرده است که حتما باید مالیت داشته و برای زن، منفعت عقلایی داشته باشد. همچنین مالی که برای مهریه تعیین می شود، باید قابلیت تملک داشته باشد. به محض انعقد عقد نکاح، مهریه متعلق به زن بوده و می تواند در آن، تصرفاتی را انجام دهد.

برخی تصورات غلط وجود دارد که زوجه تنها در زمان طلاق می تواند برای مطالبه مهریه، اقدام کند. اما زن بعد از عقد نکاح، می تواند برای مطالبه این حق خود اقدامات لازم را انجام دهد. مهریه معمولا قبل از عقد، به صورت توافقی، میزان آن، تعیین می شود که عدم تعیین آن در عقد دائم، سبب بطلان عقد نیست اما در هر صورت باید بعد از عقد، تعیین میزان مهریه صورت گیرد.

نکته حقوقی: در صورتی که عقد نکاح منعقد شود اما هنوز تراضی بین طرفین برای تعیین مهریه صورت نگرفته باشد و بین زن و شوهر، رابطه برقرار شده باشد، زوجه مستحق مهر المثل است. تعیین این نوع از مهریه با کارشناس دادگاه است که بر اساس وضعیت زندگی و جایگاه اجتماعی زن، مورد بررسی قرار می گیرد.

در مواردی، زنان که دیگر تحمل ادامه زندگی با همسر را ندارند و از طرفی نیز نمی توانند برای طلاق درخواست بدهند، اقدام به بذل مهریه خود در ازای دریافت حق طلاق از طریق تنظیم وکالت نامه می کنند. در این شرایط، دیگر زن، مهریه ای ندارد که بخواهد برای آن، اقدام کند.

حق نفقه زن

از دیگر حقوق زن در ازدواج می توان به حق نفقه اشاره نمود. نفقه شامل کلیه هزینه های متعارف زن در زندگی است که شوهر وظیفه دارد تا این تکلیف قانونی را به درستی انجام دهد. در عقد دائم، بعد از اجرای عقد، حق نفقه به زن تعلق می گیرد و برخلاف عقد موقت، نیازی به شرط کردن آن نیست. در عقد موقت، به خودی خود، زن مستحق دریافت نفقه نیست و در صورتی به زن، نفقه تعلق می گیرد که ضمن عقد بحث تعلق نفقه به همسر شرط شود.

نکته حقوقی: شرط برخورداری زن از حق نفقه، تمکین از شوهر است.

تمکین از شوهر همان وظایفی است که زن باید در طول زندگی به درستی اجرا کند. مانند این که زن باید در منزل همسر خود سکونت داشته باشد و یا این که با همسر خود اقدام به برقراری رابطه کند. چنانچه شوهر، دارای بیماری جنسی بوده و یا به طور کلی، زن برای تمکین، مانع شرعی داشته باشد و نتواند اقدام به تمکین خاص از شوهر کند. در این شرایط، زن باز هم به او نفقه تعلق می گیرد.

در محاسبه میزان نفقه زن، مواردی مانند هزینه مسکن، پوشاک، خوراک، درمانی و بهداشتی و همچنین هزینه مربوط به داشتن خدمتکار نیز در نظر گرفته می شود. هزینه خدمتکار برای همه زنان، جزو نفقه نیست بلکه با توجه به نیاز زن و سطح زندگی او نیز به عنوان نفقه، محاسبه می شود.

اجرت المثل زن

حقوق زن در ازدواج تنها به مهریه و نفقه، محدود نمی شود. بلکه از دیگر حقوق مالی او می توان به اجرت المثل همسر، اشاره نمود. در واقع زن بابت کار هایی که در طول زندگی مشترک برای همسر انجام داده است، می تواند اجرت آن ها را از شوهر مطالبه کند. البته دریافت اجرت المثل به این راحتی ها نیست و صرف این که زن، اموری را که در منزل انجام داده است، شاید بیشتر آنها از جمله وظایف زن و جزو موارد تمکین او بوده است.

شرایط دریافت اجرت المثل زن، این است که اموری که زوجه برای شوهر و به دستور او انجام داده است، شرعا جزو وظایف عرفی او نبوده باشد و اموری که او انجام داده است، به قصد تبرع، یعنی به قصد رایگان، انجام نداده باشد و همه این موارد در دادگاه به اثبات برسد. در این صورت، شوهر برای آن که بتواند از پرداخت اجرت المثل همسر خودداری کند، باید تبرعی بودن امور از طرف زن را به اثبات برساند.

حق ارث زن

ارث را می توان به عنوان دیکر حقوق مالی زوجه در عقد نکاح، در نظر گرفت. در صورتی که عقد نکاح به صورت دائم و بدون تعیین مدت باشد، حق ارث برای زن و شوهر محفوظ است. در واقع قانونگذار، عنوان کرده است که در عقد موقت، زوجین از هم ارث نمی برند.

در این صورت با فرض این که زوجین به صورت دائم باهم عقد کرده اند، اگر شوهر زودتر از زن، فوت کند، طبق قانون تقسیم ارث و با توجه به این که فرزند دارند یا در دوران زندگی مشترک، صاحب بچه نشده اند، سهم الارث زن، فرق دارد. گفتنی است که زن می تواند مهریه خود را از ماترک یا همان دارایی متوفی نیز مطالبه نماید.

حق مستمری زن

حقوق زن در ازدواج در صورتی که همسر فوت کند، شامل حق مستمری نیز است. به صرف این که شوهر فوت کند، حق مستمری برای زن تعیین نمی شود، بلکه تعلق این حق به همسر منوط به وجود شرایطی است. به طور کلی نصف حقوق مرد بعد از آن که فوت نمود، به عنوان مستمری به زن تعلق می گیرد.

البته که این حق مستمری برای فرزندان نیز است و اگر متوفی، فرزند دختر مجرد یا متارکه کرده و از طرفی نیز پسر زیر 18 سال داشته باشد، 25 درصد از حقوق او برای آنها در نظر گرفته می شود. در صورتی که متوفی، چند همسر داشته باشد، 50 درصد از حقوق او بین همسران به طور مساوی تقسیم می شود.

حقوق غیر مالی زن در ازدواج

بعد از بررسی حقوق مالی، حال باید حقوق غیر مالی زن را نیز مورد بررسی قرار دهیم. در ادامه به بررسی مهم ترین این حقوق زن می پردازیم.

• یکی از حقوق غیر مالی زن در ازدواج، حق حسن معاشرت است. طبق قانون مدنی، زن و شوهر باید نسبت به هم حسن معاشرت داشته باشند. در واقع این حق قانونی زن است که شوهر با او خوش رفتاری و مهربانی کند.
• حق طلاق را می توان از دیگر حقوق زن در ازدواج، در نظر گرفت. قانون، این حق را مستقیما برای مردان در نظر گرفته است و زن برای آن که طلاق بگیرد، باید از شرایطی برخوردار باشد. اما مرد بدون ارائه دلیل و با تعیین تکلیف حقوق زن می تواند او را طلاق بدهد. در مواردی، شوهر این حق را به زن طی وکالت در طلاق می دهد که البته در قبال آن، مواردی مانند بذل مهریه را مطالبه می کند.
• حق تحصیل زن نیز از دیگر حقوق زن است که زوجه بر اساس صلاحدید خود می تواند در دوران ازدواج نیز به ادامه تحصیل بپردازد و شوهر نیز نمی تواند مانع او شود.
• حق اشتغال از دیگر حقوق زن است که این موارد در عقد نامه مانند حق خروج و حق تحصیل نیز ذکر می شود. زن می تواند در دوران زندگی مشترک نیز به اشتغال، بپردازد اما تعیین شغل برای زن، یکسری محدودیت هایی دارد و شغل او نباید با مصالح زندگی و حیثیت خود او و شوهر، منافات داشته باشد.

مشاوره حقوقی پیرامون حقوق زن در ازدواج

یکی از مشکلات رایج در دوران ازدواج، این است که زن و شوهر از حقوق قانونی خود مطلع نیستند و همین موضوع زمینه اختلاف را بیشتر می کند. قانون تمامی حقوق زن در زندگی مشترک را بیان کرده است و با توجه به عدم اطلاع عموم از قوانین، بهتر است که در صورت بروز مشکل با همسر از مشاور حقوقی یا وکیل، مشورت های لازم را دریافت کنند.

در صورتی که خانمی بخواهد نفقه خود را از طریق دادگاه پیگیری کند اما با مراحل و شرایط قانونی آن، آگاه نیست، باید تمامی این موارد را با مراجعه به وکیل و دریافت مشاوره از او حل و فصل نماید.

سخن پایانی

حقوق زن در ازدواج شامل مواردی که جنبه مالی و غیر مالی دارند، می شود. حقوقی مانند نفقه، مهریه، ارث، اجرت المثل، حق تحصیل و اشتغال، حق حسن معاشرت شوهر و موارد دیگر، از جمله مهم ترین این حقوق محسوب می شود. شوهر وظیفه دارد تمامی این حقوق زن را در طول دوران زندگی مشترک به درستی انجام دهد و در صورت عدم اجرای این تکالیف، رابطه مشترک دچار مشکلاتی می شود و چه بسا موضوع طلاق مطرح شود. بنابراین زن و شوهر بهتر است که نسبت به حقوق هم آگاه باشند تا در نهایت منجر به این نشود که رابطه زوجیت به دلیل یک موضوع ساده مثلا نپرداختن نفقه خانم، خاتمه یابد. به همین دلیل در رابطه با حقوق زن در زندگی مشترک اگر سوالات حقوقی مختلفی دارید، می توانید با حمید رضا ترجمان، وکیل پایه یک دادگستری با بیش از دو دهه سابقه در امر وکالت در ارتباط باشید و مشکلات حقوقی خود را در این زمینه، حل و فصل نمایید.

سوالات متداول

• حقوق مالی زن در ازدواج چه مواردی است؟

شامل حق مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت، ارث و مستمری از شوهر است.

• حقوق غیر مالی زن در عقد نکاح چیست؟

شامل حقوقی از جمله حق طلاق، حسن معاشرت همسر، حق تحصیل و کار و سایر موارد مرتبط است.

• در عقد موقت زن می تواند تقاضا نفقه از شوهر داشته باشد؟

در عقد نکاح موقت، زن حق نفقه ندارد مگر این که در پرداخت نفقه در عقدنامه شرط شده باشد.

• شرط اصلی برای دریافت اجرت المثل ایام زوجیت زن چیست؟

وظایفی که زن شرعا برعهده او در زندگی مشترک نبوده است را با قصد عدم تبرع انجام داده باشد.